Profilaktyczny Bank Dobrych Praktyk

  • Grupa docelowa

    Wychowawcy klas I-III i IV-VIII szkoły podstawowej, do których uczęszczają uczniowie przejawiający zachowania agresywne.

  • Cele programu

    Cel główny

    ograniczenie zachowań agresywnych uczniów w klasie poprzez wyposażenie wychowawców w kompetencje, które umożliwią budowanie więzi  i wsparcia pomiędzy wychowawcami a uczniami agresywnymi oraz stwarzanie w klasie warunków sprzyjających uzyskiwaniu przez uczniów agresywnych akceptacji i wsparcia ze strony innych uczniów.

     

    Cele szczegółowe

    • zwiększenie poziomu akceptacji w klasie dla uczniów przejawiających zachowania agresywne,
    • rozwijanie u uczniów agresywnych pozytywnego stosunku zarówno do grupy klasowej  i wychowawcy, jak i do obowiązków uczniowskich,
    • zwiększenie umiejętności wychowawców w zakresie identyfikowania ról grupowych, etapów procesu grupowego oraz pracy na procesie grupowym,
    • wzmocnienie więzi pomiędzy wychowawcą a uczniami agresywnymi w efekcie zmiany  nastawienia nauczyciela do uczniów agresywnych i zwiększenia zrozumienia  dla ich problemowych zachowań.

  • Założenia

    Program Profilaktyczny Bank Dobrych Praktyk opiera się na założeniach profilaktyki pozytywnej (Ostaszewski, 2006), koncepcji resilience (Ostaszewski, 2005) oraz należącej do niej sześciostopniowej strategii budowania reziliencji nazywanej „Kołem reziliencji” (Henderson N. i Milstein M., 2003).   Zgodnie z koncepcją „Koła reziliencji” program jest nastawiony na  kształtowanie pozytywnych więzi z rówieśnikami i szkołą oraz na udzielenie wsparcia uczniom (Junik, 2010).  Założenia programu również są silnie osadzone w koncepcji „school connectedness”, która określa dbałość zarówno dorosłych, jak i rówieśników o innych uczniów w szkole oraz przywiązanie do środowiska szkolnego, jako istotne czynniki chroniące (U.S. Department of Health & Human Services - Centers for Disease Control and Prevention, za: www.cdc.gov/healthyyouth/protective/school_connectedness.htm).  

    Koncepcja  programu nawiązuje także do modeli wyjaśniających etiologię zachowań agresywnych. Wśród nich można wymienić:

    • Model Środowiskowy, zgodnie z którym zachowania agresywne powiązane są ze środowiskiem, w którym przebywa uczeń, zaś odpowiednie środowisko może pozwolić uczniowi agresywnemu nabywać konstruktywne nawyki i zachowania. 
    • Model Humanistyczny, zgodnie z którym zachowania agresywne są efektem niezaspokojonych potrzeb, w tym m.in. szacunku, przynależności, pozytywnych więzi. 
    • Model Systemowy, zgodnie z którym trudności z zachowaniem wynikać mogą z systemu, w jakim uczeń funkcjonuje (jednym z podstawowych systemów jest szkoła i klasa).

    W oparciu o powyższe podstawy teoretyczne program jest ukierunkowany na wzmacnianie działania:

    szkolnych czynników chroniących:

    • pozytywne relacje ucznia  ze znaczącymi osobami w tym z wychowawcą, jako mentorem,
    • pozytywne relacje ucznia z nauczycielem jako konstruktywnym dorosłym,
    • zaangażowanie rodziców w szkolne sprawy dziecka,
    • pozytywne relacje z konstruktywnymi  rówieśnikami,
    • pozytywny klimat szkoły,
    • przekonanie o sensowności zajęć szkolnych

    indywidulanych czynników chroniących:

    • pozytywna samoocena,
    • pozytywne spostrzeganie własnego statusu w relacji z innymi,

     

    W programie zostały wykorzystane następujące strategie profilaktyczne:

    • Strategia budowania więzi ze szkołą (Koncepcja Klimatu Szkoły, Anderson, 1986; Bosoworth i wsp., 2011). Program wzmacnia pozytywne relacje pomiędzy uczniami i koncentruje się na przeciwdziałaniu odrzuceniu uczniów przejawiających zachowania agresywne. Wpływa również na wzrost umiejętności nauczycieli w zakresie właściwych sposobów dyscyplinowania uczniów, reagowania w sytuacji zachowań agresywnych i rozwiązywania konfliktów oraz poprawia komunikację pomiędzy nauczycielem a uczniami. Pozwala to budować pozytywny obraz środowiska szkolnego oraz wzmacniać więź ze szkołą.
    • Strategia wsparcia mentorów (Teoria Resilience, Gramezy, 1985; Rutter, 1987; Luthar i wsp., 2000). Program wzmacnia wychowawcę w roli osoby wspierającej dzieci przejawiające zachowania agresywne i zagrożone odrzuceniem rówieśniczym. Wychowawca kształtuje umiejętności nawiązywania z nimi bliskich i troskliwych relacji oraz wspierania ich w  radzeniu sobie z trudnościami. 
    • Strategia rozwoju umiejętności wychowawczych rodziców (Teoria Społecznego Uczenia, Bandura, 1986).  Program kształtuje u wychowawców umiejętności nawiązywania pozytywnego kontaktu z rodzicem oraz pracy nad zwiększaniem jego wiedzy i zaangażowania w procesie wychowawczym.
    •  Strategia rozwoju zasobów środowiskowych (Teoria Resilience, Gramezy, 1985; Rutter, 1987; Luthar i wsp., 2000). Udział dyrekcji i pedagogów szkolnym w pierwszym etapie programu, umożliwia uzyskanie większego zaangażowania we wdrażaniu programu w szkole oraz umożliwia zapoczątkowanie działań zmieniających procedury i klimat szkoły na bardziej wspierające i wzmacniające czynniki chroniące uczniów.

     

    Bibliografia

    • Anderson C.: The Search for school climate: A Review of the research. Review of Educational Research, 52 (3), 1982.
    • Bandura A.: Social Foundation of Thought and Action: A Social Cognitive Theory. Prentice Hall, Engelwood Cliffs, New York 1986.
    • Borucka A., Ostaszewski K.: Koncepcja resilience. Kluczowe pojęcia i wybrane zagadnienia. Medycyna Wieku Rozwojowego 2008.
    • Borucka A., Ostaszewski K.: Czynniki i procesy resilience wśród dzieci krzywdzonych.  Dziecko krzywdzone nr 3 (40), 2012. Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie 2012.
    • Bosworth K., Ford L., Hernandaz D.: School climate factors contributing to student and faculty perceptions of safety in select Arizona schools. Journal of School Health, 81 (4), 2011.
    • Deptuła M.: Koncepcja diagnozy rozwoju społecznego dzieci w klasach I-IV. Wydawnictwo WSP. Bydgoszcz 1996.    
    • Elliott D. S., Hamburg B. A., Williams K. R.: Violence in American Schools: A New Perspective. Cambridge University Press 1998.
    • Garmezy N.: Stress-Resistant Children: The Search for Protective Factors. W: Recent Research in Developmnetal Psychopatology, red.: J. Stevenson. Pergamon Press 1985.
    • Henderson N., Milstein M.: Resiliency in Schools: Making It Happen for Students and Educators. Thousand Oaks, Corwin Press 2003. 
    • Hawker, D., Boulton M.: Twenty Years' Research on Peer Victimization and Psychosocial Maladjustment: A Meta-analytic Review of Cross-sectional Studies. The Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Discipline 2000.
    • Junik W.:  "Na przekór przeciwnościom losu" - jak wzmacniać reziliencję dzieci z rodzin z problemem alkoholowym. Chowanna 1, 2010.
    • O'Donnell D. A., Schwab-Stone M. E. Muyeed A.: Multidimensional Resilience in Urban Children Exposed to Community Violence Child Development. Child Development Vol. 73, No. 4, 2002.
    • Ostaszewski K.: Pozytywna profilaktyka. Świat Problemów 3/2006.
    • Luthar S.S., Cicchetti D., Becker B.: The Construct of Resilience: A Critical Evaluation and Guidelines for Future Work. Child Development 71 (3), 2000.
    • Rutter M.: Psychosocial Resilience and Protective Mechanisms. American Journal of Orthopsychiatry 57 (3), 1987.
    • Urban B.: Agresja młodzieży i odrzucenie rówieśnicze. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2012.
    • Werner, E. E., Smith, R.S.: Overcoming the odds: High-risk children from birth to adulthood. Cornell University Press, Ithaca, New York 1992.
    • Wilson D.: The interface of school climate and school connectedness and relationships with aggression and victimization. Journal of School Health 74 (7), 2004.

  • Opis programu

    Na program składają trzy moduły szkoleniowe realizowane w formie wykładów i warsztatów. Łączny czas trwania programu szkoleniowego to 109 godz.

     

    Moduł I (19 godzin)

    Dwudniowe seminarium szkoleniowe dla dyrektorów, pedagogów i wychowawców pn. „Profilaktyka pozytywna w praktyce pracy szkoły”  obejmujące następujące:

    wykłady:

    • Pozytywna profilaktyka – wzmacnianie czynników chroniących uczniów
    • Szanse i zagrożenia współczesności – wyzwania dla rozwoju młodzieży a profilaktyka pozytywna.

    warsztaty:

    • Bank Dobrych Praktyk  – proste i skuteczne działania profilaktyczne w praktyce pracy wychowawcy”.
    • Odkryć i wzmocnić własne zasoby – kompetencje kluczowe w pracy pedagoga szkolnego
    • Praca indywidualna z uczniem agresywnym.

     

    Moduł II (72 godziny)

    Grupa rozwojowa dla wychowawców, obejmująca poniższe 9-godzinne warsztaty szkoleniowe:

    • Integracja i akceptacja grupy jako fundament tworzenia pozytywnego środowiska szkolnego.
    • Jak być dobrym wychowawcą – zasoby i kompetencje w pracy z grupą.
    • Psychologia tworzenia i rozwoju zespołu, cechy grupy, przyczyny odrzucenia członków grupy
    • Uczeń agresywny – etiologia, systemowe podejście do problemu dziecka agresywnego
    • Praca z uczniem agresywnym zagrożonym odrzuceniem – konstruktywne reakcje, budowanie relacji
    • Praca z uczniem agresywnym zagrożonym odrzuceniem – wzmacnianie jego umiejętności społecznych i szkolnych
    • Tworzenie planu pracy wychowawczej ukierunkowanej na przeciwdziałanie odrzuceniu dzieci agresywnych
    • Analiza wprowadzonego planu pracy wychowawczej i podsumowanie programu

    Indywidualne konsultacje dla wychowawców (czas trwania: 2 godz./wychowawcę,  na które przewidziano czas w obrębie 9-tej godziny każdego modułu szkoleniowego )

     

    Moduł III (18 godzin)

    Akademia Skutecznej Pracy z Rodzicem w formie dwudniowego wyjazdu szkoleniowego, obejmująca przeprowadzenie dwóch 9-godzinnych warsztatów na następujące tematy:

    • Prowadzenie grupowych spotkań z rodzicami – tworzenie atmosfery zachęcającej do współpracy.
    • Spotkanie z rodzicem – budowanie pozytywnego kontaktu, praca z tzw. wymagającym rodzicem.  

  • Standardy realizacji

    Program szkoleniowy jest realizowany przez odpowiednio przygotowaną kadrę trenerów - pedagogów i psychologów mających przynajmniej 4-letnie udokumentowane doświadczenie w prowadzeniu warsztatów szkoleniowych i profilaktycznych. 

    Program rozpoczyna dwudniowe seminarium szkoleniowe w którym uczestniczą dyrektorzy i pedagodzy, którzy jako pierwsi poznają program, jego cele i założenia. Następnie proponują udział w programie, zgodnie ze swoim rozeznaniem, 1 lub 2 wychowawcom ze swojej szkoły.  W ten sposób już na etapie rekrutacji są pozyskiwane osoby dobrze zorientowane w środowisku szkolnym.

    Nad realizacją programu czuwa koordynator do którego zadań należy:

    • przekazanie dyrektorom, pedagogom i wychowawcom szczegółowych informacji umożliwiających świadome przystąpienie do programu,
    • utrzymywanie stałego kontaktu z uczestnikami programu, dla utrzymania niezbędnego wsparcia w realizacji programu oraz motywowania do zaangażowania w programie, 
    • organizacja i koordynacja wszystkich etapów realizacji programu (dwudniowe seminarium, cykl warsztatów oraz warsztatów wyjazdowych),
    • przeprowadzanie ewaluacji procesu, organizacja i prowadzenie spotkań z realizatorami programu celem bieżącego reagowania na problemy realizacyjne,
    • dbałość o obieg dokumentacji oraz materiałów szkoleniowych programu,
    • działania zapewniające utrzymanie frekwencji przez cały czas trwania programu.

    Do realizacji programu przygotowano dwa podręczniki:

    • Podręcznik dla trenera, który zawiera scenariusze poszczególnych etapów, opis poszczególnych działań wraz z omówieniem celów i sposobów ich przeprowadzenia. 
    • Podręcznik dla nauczyciela z dodatkiem pn. „Zestaw dobrych praktyk” który zawiera materiały edukacyjne będące poszerzeniem i ugruntowaniem wiedzy z obszarów omawianych w trakcie szkoleń.

  • Dowody jakości programu

    Ewaluacja procesu

    Ewaluacja procesu jest prowadzona przy każdej realizacji programu. W jej trakcie są zbierane informacje dotyczące liczby uczestników, frekwencji na zajęciach, realizacji planu zajęć zgodnego z założonym scenariuszem, realizacji zadań przez wychowawców, satysfakcji uczestników z udziału w programie oraz oceny realizatorów.  Gromadzeniu danych służą: dzienniki zajęć prowadzone przez realizatorów, listy obecności uczestników, ankieta ewaluacyjna dla zajęć dla nauczycieli oraz arkusz ewaluacji koordynatora.

    Wyniki ostatniej przeprowadzonej ewaluacji wykazały m.in., że:

    • program jest realizowany przez nauczycieli zgodnie z jego założeniami i harmonogramem,
    • 100% wychowawców przeprowadziło diagnozę klasy pod kątem uczniów przejawiających zachowania agresywne za pomocą „Arkusza diagnozy zachowań agresywnych w klasie”, co miało kluczowe znaczenie dla właściwej realizacji programu, ponieważ umożliwia wychowawcy podjęcie działań wychowawczych wobec uczniów faktycznie przejawiających zachowania agresywne,
    • 90% wychowawców przygotowało plan pracy wychowawczej ukierunkowanej  na przeciwdziałanie odrzuceniu dzieci agresywnych, natomiast 75% wychowawców  w swojej pracy realizuje ten plan (pozostali wychowawcy deklarowali zamiar wprowadzenia planu w najbliższej przyszłości).

    Uzyskane wyniki ewaluacji procesu pozwalają stwierdzić, że objęta badaniami realizacja programu przebiegła zgodnie z przyjętymi założeniami a sam proces wprowadzania programu do szkoły jest wysoko oceniany  przez uczestników szkoleń. 


    Ewaluacja formatywna

    Celem ewaluacji formatywnej było opracowanie ostatecznej wersji programu poprzez wprowadzenie do niego ewentualnych korekt i modyfikacji. Udział w badaniu wzięło 18 wychowawców klas. Przeprowadzone badanie składało się z pretestu i posttestu.

    W badaniach ewaluacyjnych wykorzystano metody jakościowe i ilościowe zbierania danych, takie jak: wywiady indywidualne, wywiady grupowe z realizatorami programu, ankiety.

    W oparciu o informacje zebrane od nauczycieli uzyskano wyniki, które wykazały pozytywne zmiany m.in. w zakresie:

    • poziomu akceptacji przez klasę uczniów zachowujących się agresywnie,
    • stosunku uczniów przejawiających zachowania agresywne do pozostałych uczniów,
    • kompetencji wychowawcy w zakresie pracy z uczniami agresywnymi oraz pracy wychowawczej z zespołem klasowym,
    • włączenia przez wychowawców do swojej pracy przynajmniej 5-pięciu działań z „Zestawu dobrych praktyk”;
    • nastawienia nauczyciela do uczniów agresywnych oraz zwiększenia więzi pomiędzy nim a tymi uczniami,
    • poziomu akceptacji przez klasę uczniów agresywnych,
    • relacji pomiędzy wychowawcami a uczniami agresywnymi.


    W wyniku analizy zebranych informacji wprowadzono korektę do treści programu m.in.:

    • uzupełniono podręcznika dla wychowawców o dodatek w postaci „Zestawu Dobrych Praktyk”,
    • w programie szkoleniowym dodano warsztat ukierunkowany na pracę z uczniami agresywnymi pod kątem wzmacniania nich umiejętności szkolnych, zwiększania ich motywacji do nauki i obowiązków a także zwiększania umiejętności wychowawców do dostosowania nauki do ich możliwości i potrzeb, dodano też treści dotyczące charakterystyki grupy, jej rozwoju, umiejętności analizowania ról grupowych i aktualnego etapu procesu grupowego.

  • Dane kontaktowe

    Stowarzyszenie Epsilon Plus

    ul. Łukasińskiego 47        

    43 - 300  Bielsko-Biała     

    E-mail epsilon@epsilon.org.pl 

    Tel. 33 814 46 28