Profilaktyczny Bank Dobrych Praktyk
-
Nazwa programu: PROFILAKTYCZNY BANK DOBRYCH PRAKTYK
- Grupa/grupy odbiorców programu
Bezpośredni odbiorcy: Wychowawcy klas I-III i IV-VIII szkoły podstawowej, do których uczęszczają uczniowie przejawiający zachowania problemowe związane z przemocą i agresją rówieśniczą. Pośredni odbiorcy: uczniowie klas I-III i IV – VIII przejawiający zachowania agresywne
- Trenerzy programu – osoby uprawnione do szkolenia realizatorów
Autorzy programu i osoby posiadające uprawnienia w formie zaświadczenia wydanego przez organizację odpowiedzialną za wdrażanie programu tj. Stowarzyszenia Epsilon Plus.
- Wymagany czas trwania szkolenia przygotowującego do prowadzenia programu - dla realizatorów programu
56 godz.
Dopuszczalne modyfikacje
Brak.
- Osoby
przygotowane do prowadzenia programu - realizatorzy programuNazwa grupy Dokument potwierdzający Trenerzy programu
Dyplom ukończenia studiów wyższych na kierunku psychologia lub pedagogika; zaświadczenie o ukończeniu szkolenia dla realizatorów programu wydane przez organizację odpowiedzialną za wdrażanie programu tj. Stowarzyszenie Epsilon Plus
Nazwa grupy Dokument potwierdzający Brak Brak
- Wymagany czas trwania programu
Dzieci/Młodzież Rodzice/Opiekunowie Nauczyciele/Wychowawcy Brak Brak Nauczyciele/wychowawcy: 109 godz.
Dzieci/Młodzież Rodzice/Opiekunowie Nauczyciele/Wychowawcy Brak Brak Brak
- Grupa/grupy odbiorców programu
-
Program został oceniony jako spełniający standardy poziomu I
-
Wychowawcy klas I-III i IV-VIII szkoły podstawowej, do których uczęszczają uczniowie przejawiający zachowania agresywne.
-
Cel główny
ograniczenie zachowań agresywnych uczniów w klasie poprzez wyposażenie wychowawców w kompetencje, które umożliwią budowanie więzi i wsparcia pomiędzy wychowawcami a uczniami agresywnymi oraz stwarzanie w klasie warunków sprzyjających uzyskiwaniu przez uczniów agresywnych akceptacji i wsparcia ze strony innych uczniów.
Cele szczegółowe
- zwiększenie poziomu akceptacji w klasie dla uczniów przejawiających zachowania agresywne,
- rozwijanie u uczniów agresywnych pozytywnego stosunku zarówno do grupy klasowej i wychowawcy, jak i do obowiązków uczniowskich,
- zwiększenie umiejętności wychowawców w zakresie identyfikowania ról grupowych, etapów procesu grupowego oraz pracy na procesie grupowym,
- wzmocnienie więzi pomiędzy wychowawcą a uczniami agresywnymi w efekcie zmiany nastawienia nauczyciela do uczniów agresywnych i zwiększenia zrozumienia dla ich problemowych zachowań.
-
Program Profilaktyczny Bank Dobrych Praktyk opiera się na założeniach profilaktyki pozytywnej (Ostaszewski, 2006), koncepcji resilience (Ostaszewski, 2005) oraz należącej do niej sześciostopniowej strategii budowania reziliencji nazywanej „Kołem reziliencji” (Henderson N. i Milstein M., 2003). Zgodnie z koncepcją „Koła reziliencji” program jest nastawiony na kształtowanie pozytywnych więzi z rówieśnikami i szkołą oraz na udzielenie wsparcia uczniom (Junik, 2010). Założenia programu również są silnie osadzone w koncepcji „school connectedness”, która określa dbałość zarówno dorosłych, jak i rówieśników o innych uczniów w szkole oraz przywiązanie do środowiska szkolnego, jako istotne czynniki chroniące (U.S. Department of Health & Human Services - Centers for Disease Control and Prevention, za: www.cdc.gov/healthyyouth/protective/school_connectedness.htm).
Koncepcja programu nawiązuje także do modeli wyjaśniających etiologię zachowań agresywnych. Wśród nich można wymienić:
- Model Środowiskowy, zgodnie z którym zachowania agresywne powiązane są ze środowiskiem, w którym przebywa uczeń, zaś odpowiednie środowisko może pozwolić uczniowi agresywnemu nabywać konstruktywne nawyki i zachowania.
- Model Humanistyczny, zgodnie z którym zachowania agresywne są efektem niezaspokojonych potrzeb, w tym m.in. szacunku, przynależności, pozytywnych więzi.
- Model Systemowy, zgodnie z którym trudności z zachowaniem wynikać mogą z systemu, w jakim uczeń funkcjonuje (jednym z podstawowych systemów jest szkoła i klasa).
W oparciu o powyższe podstawy teoretyczne program jest ukierunkowany na wzmacnianie działania:
szkolnych czynników chroniących:
- pozytywne relacje ucznia ze znaczącymi osobami w tym z wychowawcą, jako mentorem,
- pozytywne relacje ucznia z nauczycielem jako konstruktywnym dorosłym,
- zaangażowanie rodziców w szkolne sprawy dziecka,
- pozytywne relacje z konstruktywnymi rówieśnikami,
- pozytywny klimat szkoły,
- przekonanie o sensowności zajęć szkolnych
indywidulanych czynników chroniących:
- pozytywna samoocena,
- pozytywne spostrzeganie własnego statusu w relacji z innymi,
W programie zostały wykorzystane następujące strategie profilaktyczne:
- Strategia budowania więzi ze szkołą (Koncepcja Klimatu Szkoły, Anderson, 1986; Bosoworth i wsp., 2011). Program wzmacnia pozytywne relacje pomiędzy uczniami i koncentruje się na przeciwdziałaniu odrzuceniu uczniów przejawiających zachowania agresywne. Wpływa również na wzrost umiejętności nauczycieli w zakresie właściwych sposobów dyscyplinowania uczniów, reagowania w sytuacji zachowań agresywnych i rozwiązywania konfliktów oraz poprawia komunikację pomiędzy nauczycielem a uczniami. Pozwala to budować pozytywny obraz środowiska szkolnego oraz wzmacniać więź ze szkołą.
- Strategia wsparcia mentorów (Teoria Resilience, Gramezy, 1985; Rutter, 1987; Luthar i wsp., 2000). Program wzmacnia wychowawcę w roli osoby wspierającej dzieci przejawiające zachowania agresywne i zagrożone odrzuceniem rówieśniczym. Wychowawca kształtuje umiejętności nawiązywania z nimi bliskich i troskliwych relacji oraz wspierania ich w radzeniu sobie z trudnościami.
- Strategia rozwoju umiejętności wychowawczych rodziców (Teoria Społecznego Uczenia, Bandura, 1986). Program kształtuje u wychowawców umiejętności nawiązywania pozytywnego kontaktu z rodzicem oraz pracy nad zwiększaniem jego wiedzy i zaangażowania w procesie wychowawczym.
- Strategia rozwoju zasobów środowiskowych (Teoria Resilience, Gramezy, 1985; Rutter, 1987; Luthar i wsp., 2000). Udział dyrekcji i pedagogów szkolnym w pierwszym etapie programu, umożliwia uzyskanie większego zaangażowania we wdrażaniu programu w szkole oraz umożliwia zapoczątkowanie działań zmieniających procedury i klimat szkoły na bardziej wspierające i wzmacniające czynniki chroniące uczniów.
Bibliografia
- Anderson C.: The Search for school climate: A Review of the research. Review of Educational Research, 52 (3), 1982.
- Bandura A.: Social Foundation of Thought and Action: A Social Cognitive Theory. Prentice Hall, Engelwood Cliffs, New York 1986.
- Borucka A., Ostaszewski K.: Koncepcja resilience. Kluczowe pojęcia i wybrane zagadnienia. Medycyna Wieku Rozwojowego 2008.
- Borucka A., Ostaszewski K.: Czynniki i procesy resilience wśród dzieci krzywdzonych. Dziecko krzywdzone nr 3 (40), 2012. Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie 2012.
- Bosworth K., Ford L., Hernandaz D.: School climate factors contributing to student and faculty perceptions of safety in select Arizona schools. Journal of School Health, 81 (4), 2011.
- Deptuła M.: Koncepcja diagnozy rozwoju społecznego dzieci w klasach I-IV. Wydawnictwo WSP. Bydgoszcz 1996.
- Elliott D. S., Hamburg B. A., Williams K. R.: Violence in American Schools: A New Perspective. Cambridge University Press 1998.
- Garmezy N.: Stress-Resistant Children: The Search for Protective Factors. W: Recent Research in Developmnetal Psychopatology, red.: J. Stevenson. Pergamon Press 1985.
- Henderson N., Milstein M.: Resiliency in Schools: Making It Happen for Students and Educators. Thousand Oaks, Corwin Press 2003.
- Hawker, D., Boulton M.: Twenty Years' Research on Peer Victimization and Psychosocial Maladjustment: A Meta-analytic Review of Cross-sectional Studies. The Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Discipline 2000.
- Junik W.: "Na przekór przeciwnościom losu" - jak wzmacniać reziliencję dzieci z rodzin z problemem alkoholowym. Chowanna 1, 2010.
- O'Donnell D. A., Schwab-Stone M. E. Muyeed A.: Multidimensional Resilience in Urban Children Exposed to Community Violence Child Development. Child Development Vol. 73, No. 4, 2002.
- Ostaszewski K.: Pozytywna profilaktyka. Świat Problemów 3/2006.
- Luthar S.S., Cicchetti D., Becker B.: The Construct of Resilience: A Critical Evaluation and Guidelines for Future Work. Child Development 71 (3), 2000.
- Rutter M.: Psychosocial Resilience and Protective Mechanisms. American Journal of Orthopsychiatry 57 (3), 1987.
- Urban B.: Agresja młodzieży i odrzucenie rówieśnicze. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2012.
- Werner, E. E., Smith, R.S.: Overcoming the odds: High-risk children from birth to adulthood. Cornell University Press, Ithaca, New York 1992.
- Wilson D.: The interface of school climate and school connectedness and relationships with aggression and victimization. Journal of School Health 74 (7), 2004.
-
Na program składają trzy moduły szkoleniowe realizowane w formie wykładów i warsztatów. Łączny czas trwania programu szkoleniowego to 109 godz.
Moduł I (19 godzin)
Dwudniowe seminarium szkoleniowe dla dyrektorów, pedagogów i wychowawców pn. „Profilaktyka pozytywna w praktyce pracy szkoły” obejmujące następujące:
wykłady:
- Pozytywna profilaktyka – wzmacnianie czynników chroniących uczniów
- Szanse i zagrożenia współczesności – wyzwania dla rozwoju młodzieży a profilaktyka pozytywna.
warsztaty:
- Bank Dobrych Praktyk – proste i skuteczne działania profilaktyczne w praktyce pracy wychowawcy”.
- Odkryć i wzmocnić własne zasoby – kompetencje kluczowe w pracy pedagoga szkolnego
- Praca indywidualna z uczniem agresywnym.
Moduł II (72 godziny)
Grupa rozwojowa dla wychowawców, obejmująca poniższe 9-godzinne warsztaty szkoleniowe:
- Integracja i akceptacja grupy jako fundament tworzenia pozytywnego środowiska szkolnego.
- Jak być dobrym wychowawcą – zasoby i kompetencje w pracy z grupą.
- Psychologia tworzenia i rozwoju zespołu, cechy grupy, przyczyny odrzucenia członków grupy
- Uczeń agresywny – etiologia, systemowe podejście do problemu dziecka agresywnego
- Praca z uczniem agresywnym zagrożonym odrzuceniem – konstruktywne reakcje, budowanie relacji
- Praca z uczniem agresywnym zagrożonym odrzuceniem – wzmacnianie jego umiejętności społecznych i szkolnych
- Tworzenie planu pracy wychowawczej ukierunkowanej na przeciwdziałanie odrzuceniu dzieci agresywnych
- Analiza wprowadzonego planu pracy wychowawczej i podsumowanie programu
Indywidualne konsultacje dla wychowawców (czas trwania: 2 godz./wychowawcę, na które przewidziano czas w obrębie 9-tej godziny każdego modułu szkoleniowego )
Moduł III (18 godzin)
Akademia Skutecznej Pracy z Rodzicem w formie dwudniowego wyjazdu szkoleniowego, obejmująca przeprowadzenie dwóch 9-godzinnych warsztatów na następujące tematy:
- Prowadzenie grupowych spotkań z rodzicami – tworzenie atmosfery zachęcającej do współpracy.
- Spotkanie z rodzicem – budowanie pozytywnego kontaktu, praca z tzw. wymagającym rodzicem.
-
Program szkoleniowy jest realizowany przez odpowiednio przygotowaną kadrę trenerów - pedagogów i psychologów mających przynajmniej 4-letnie udokumentowane doświadczenie w prowadzeniu warsztatów szkoleniowych i profilaktycznych.
Program rozpoczyna dwudniowe seminarium szkoleniowe w którym uczestniczą dyrektorzy i pedagodzy, którzy jako pierwsi poznają program, jego cele i założenia. Następnie proponują udział w programie, zgodnie ze swoim rozeznaniem, 1 lub 2 wychowawcom ze swojej szkoły. W ten sposób już na etapie rekrutacji są pozyskiwane osoby dobrze zorientowane w środowisku szkolnym.
Nad realizacją programu czuwa koordynator do którego zadań należy:
- przekazanie dyrektorom, pedagogom i wychowawcom szczegółowych informacji umożliwiających świadome przystąpienie do programu,
- utrzymywanie stałego kontaktu z uczestnikami programu, dla utrzymania niezbędnego wsparcia w realizacji programu oraz motywowania do zaangażowania w programie,
- organizacja i koordynacja wszystkich etapów realizacji programu (dwudniowe seminarium, cykl warsztatów oraz warsztatów wyjazdowych),
- przeprowadzanie ewaluacji procesu, organizacja i prowadzenie spotkań z realizatorami programu celem bieżącego reagowania na problemy realizacyjne,
- dbałość o obieg dokumentacji oraz materiałów szkoleniowych programu,
- działania zapewniające utrzymanie frekwencji przez cały czas trwania programu.
Do realizacji programu przygotowano dwa podręczniki:
- Podręcznik dla trenera, który zawiera scenariusze poszczególnych etapów, opis poszczególnych działań wraz z omówieniem celów i sposobów ich przeprowadzenia.
- Podręcznik dla nauczyciela z dodatkiem pn. „Zestaw dobrych praktyk” który zawiera materiały edukacyjne będące poszerzeniem i ugruntowaniem wiedzy z obszarów omawianych w trakcie szkoleń.
-
Ewaluacja procesu
Ewaluacja procesu jest prowadzona przy każdej realizacji programu. W jej trakcie są zbierane informacje dotyczące liczby uczestników, frekwencji na zajęciach, realizacji planu zajęć zgodnego z założonym scenariuszem, realizacji zadań przez wychowawców, satysfakcji uczestników z udziału w programie oraz oceny realizatorów. Gromadzeniu danych służą: dzienniki zajęć prowadzone przez realizatorów, listy obecności uczestników, ankieta ewaluacyjna dla zajęć dla nauczycieli oraz arkusz ewaluacji koordynatora.
Wyniki ostatniej przeprowadzonej ewaluacji wykazały m.in., że:
- program jest realizowany przez nauczycieli zgodnie z jego założeniami i harmonogramem,
- 100% wychowawców przeprowadziło diagnozę klasy pod kątem uczniów przejawiających zachowania agresywne za pomocą „Arkusza diagnozy zachowań agresywnych w klasie”, co miało kluczowe znaczenie dla właściwej realizacji programu, ponieważ umożliwia wychowawcy podjęcie działań wychowawczych wobec uczniów faktycznie przejawiających zachowania agresywne,
- 90% wychowawców przygotowało plan pracy wychowawczej ukierunkowanej na przeciwdziałanie odrzuceniu dzieci agresywnych, natomiast 75% wychowawców w swojej pracy realizuje ten plan (pozostali wychowawcy deklarowali zamiar wprowadzenia planu w najbliższej przyszłości).
Uzyskane wyniki ewaluacji procesu pozwalają stwierdzić, że objęta badaniami realizacja programu przebiegła zgodnie z przyjętymi założeniami a sam proces wprowadzania programu do szkoły jest wysoko oceniany przez uczestników szkoleń.
Ewaluacja formatywnaCelem ewaluacji formatywnej było opracowanie ostatecznej wersji programu poprzez wprowadzenie do niego ewentualnych korekt i modyfikacji. Udział w badaniu wzięło 18 wychowawców klas. Przeprowadzone badanie składało się z pretestu i posttestu.
W badaniach ewaluacyjnych wykorzystano metody jakościowe i ilościowe zbierania danych, takie jak: wywiady indywidualne, wywiady grupowe z realizatorami programu, ankiety.
W oparciu o informacje zebrane od nauczycieli uzyskano wyniki, które wykazały pozytywne zmiany m.in. w zakresie:
- poziomu akceptacji przez klasę uczniów zachowujących się agresywnie,
- stosunku uczniów przejawiających zachowania agresywne do pozostałych uczniów,
- kompetencji wychowawcy w zakresie pracy z uczniami agresywnymi oraz pracy wychowawczej z zespołem klasowym,
- włączenia przez wychowawców do swojej pracy przynajmniej 5-pięciu działań z „Zestawu dobrych praktyk”;
- nastawienia nauczyciela do uczniów agresywnych oraz zwiększenia więzi pomiędzy nim a tymi uczniami,
- poziomu akceptacji przez klasę uczniów agresywnych,
- relacji pomiędzy wychowawcami a uczniami agresywnymi.
W wyniku analizy zebranych informacji wprowadzono korektę do treści programu m.in.:- uzupełniono podręcznika dla wychowawców o dodatek w postaci „Zestawu Dobrych Praktyk”,
- w programie szkoleniowym dodano warsztat ukierunkowany na pracę z uczniami agresywnymi pod kątem wzmacniania nich umiejętności szkolnych, zwiększania ich motywacji do nauki i obowiązków a także zwiększania umiejętności wychowawców do dostosowania nauki do ich możliwości i potrzeb, dodano też treści dotyczące charakterystyki grupy, jej rozwoju, umiejętności analizowania ról grupowych i aktualnego etapu procesu grupowego.
-
Więcej informacji na temat programu Profilaktyczny Bank Dobrych Praktyk można znaleźć na stronie www.epsilon.org.pl
-
Stowarzyszenie Epsilon Plus
ul. Łukasińskiego 47
43 - 300 Bielsko-Biała
E-mail epsilon@epsilon.org.pl
Tel. 33 814 46 28