PROGRAM WZMACNIANIA RODZINY

  • Grupa docelowa

    W programie mogą brać udział rodziny, w których nie występują trudności w komunikacji, relacji rodzic-dziecko-rodzina czy zachowania ryzykowne dzieci. Wówczas to uczestnictwo w programie pozwala na pogłębienie umiejętności wychowawczych rodziców, umiejętności życiowych u dzieci,  a przede wszystkim więzi w rodzinie (profilaktyka uniwersalna).  Z drugiej strony program stanowi  doskonała ofertę na poziomie profilaktyki selektywnej dla tych rodzin, w których zaistniałe zdarzenia, zaburzone relacje i negatywne zachowania nastolatków rzutują na funkcjonowanie całej rodziny, stwarzając duże ryzyko podejmowania przez dzieci zachowań ryzykownych i problemowych zwłaszcza w obszarze sięgania po środki zmieniające świadomość. W programie mogą wziąć udział dzieci w wieku 10-14 lat i ich rodzice.

  • Cele programu

    Głównym celem jest ograniczenie używania środków psychoaktywnych oraz innych zachowań problemowych w okresie dojrzewania
    Cele szczegółowe:

    • rozwijanie umiejętności wychowawczych rodziców / opiekunów i sprawowania przez nich kontroli nad dziećmi, 
    • rozwijanie umiejętności interpersonalnych i prospołecznych u dzieci i młodzieży,wzmacnianie więzi w rodzinie.

  • Założenia

    Program wzmacnia Rodziny (PWR) jest oparty na strategii edukacyjnej skierowaną do dzieci i ich rodziców, w ramach której każda z grup nabywa umiejętności życiowych i prospołecznych, a dorośli dodatkowo umiejętności wychowawczych, które w konsekwencji mają prowadzić do ograniczenia zachowań problemowych podejmowanych przez dzieci i młodzież. Pewne elementy programu to także przykład wczesnej interwencji, która wskazuje rodzicom sposoby reakcji i zachowania się w sytuacjach, gdy ich dzieci już podjęły zachowania problemowe.
    Koncepcje teoretyczne programu:
    Teoria Psychologii Indywidualnej A. Adlera, według której działania ukierunkowane są m. in. na:

    •  kształtowanie osobowości człowieka poprzez konfrontowanie indywidualnych potrzeb z wymogami środowiska (społecznymi i etycznymi),
    • zminimalizowanie poczucia niskiej wartości, które jest kompensowane dążeniem do zachowań destrukcyjnych,
    • wspieranie dzieci i młodzieży w harmonijnym rozwoju: w poczuciu uważności i równorzędności w systemie rodziny, 
    • umiejętne okazywanie miłości z wykluczeniem bezsensownego rozpieszczania. 

    Adler stawia na zmianę postaw i wzrostu niektórych umiejętności dzięki zastosowaniu takich narzędzi jak: komunikat JA, rozpoznawanie uczuć, stosowanie naturalnych i logicznych konsekwencji. Wszystkie te elementy zawarte są w PWR.
    Teoria Społecznego Uczenia się A. Bandury wskazuje na zachowania, które kształtują się i utrwalają poprzez modelowanie czyli obserwację i naśladowanie osób ważnych i atrakcyjnych, przede wszystkim rodziców, rówieśników, postaci kultury masowej. Wiele elementów tej teorii ma zastosowanie w PWR,  m. in. nauka ustalania zasad rodzinnych, stosowanie tabeli punktowej, wyciąganie bezpośrednich konsekwencji, kształtowanie pozytywnej orientacji na przyszłość, umiejętność odpierania presji rówieśniczej i poszukiwanie pozytywnych wzorców rówieśniczych.
    Program pozwala na ograniczenie poniższych czynników ryzyka:

    • w odniesieniu do rodziców: wymagające i odrzucające zachowania rodziców, słaba kontrola dziecka, zbyt surowa i nieadekwatna dyscyplina, brak dyscypliny i konsekwencji w zachowaniu rodziców, słaby przekaz na temat zasad rodzinnych. 
    • w odniesieniu do dzieci: brak pozytywnych celów, zła relacja z rodzicami / opiekunami, agresywne zachowania, negatywne wpływy rówieśnicze, brak umiejętności radzenia sobie ze stresem, słabe wyniki  w nauce.

    Wzmacniania także następujące czynniki chroniące:

    • w odniesieniu do rodziców: kształtowanie pozytywnych uczuć wobec dziecka, odpowiedni nadzór nad dzieckiem, umiejętność stawiania granic, kształtowanie postawy konsekwentnej, czytelne precyzowanie zasad domowych, oczekiwania odpowiednie do wieku i możliwości dziecka, wspierające zaangażowanie rodziny w rozwój dziecka, wyrażanie jasnych oczekiwań dotyczących używania substancji psychoaktywnych.
    • w odniesieniu do dzieci: kształtowanie pozytywnej orientacji na przyszłość, umiejętność odpierania presji rówieśniczej, umiejętność radzenia sobie z emocjami, kształtowanie empatii wobec rodziców, związek z pozytywną grupą młodzieży.

     

  • Opis programu

    Program jest realizowany w dwóch zasadniczych cyklach – sesje podstawowe i przypominające.
    Warsztaty w zakresie sesji podstawowych odbywają się w okresie 7 tygodni z częstotliwością spotkań jeden raz w tygodniu po 2 godziny. Cykl zajęć przypominających trwa 4 tygodnie i może odbyć się w okresie 3-12 miesiący od zakończenia części podstawowej.
    Program jest prowadzony metodą warsztatową w formie sesji dla rodziców, dla młodzieży i rodzinnych. Sesje dla rodziców i młodzieży odbywają się równolegle w tym samym czasie. Po ich zakończeniu rodziny wspólnie uczestniczą w sesji rodzinnej. Materiał dydaktyczny do zajęć warsztatowych to podręcznik z gotowymi scenariuszami wraz z edukacyjnym materiałem filmowym, który pozwala krok po kroku na kolejnych sesjach z rodzicami i ich dziećmi  poznać mechanizmy, metody i formy rozwiązywania problemów na przykładach typowych sytuacji rodzinnych, towarzyskich, które mają miejsce w codziennym życiu zarówno na poziomie rodziny, szkoły, jak i środowiska rówieśniczego. Nieocenionym i najważniejszym elementem programu jest wspólna praca rodziców i dzieci poprzez gry i zabawy oraz kierowaną dyskusję.  Wszyscy uczestnicy zajęć otrzymują materiały edukacyjne, nad którymi pracują w domu, doskonaląc nabyte umiejętności. W warsztatach może jednocześnie uczestniczyć maksymalnie 12 rodzin. 

    Tematyka zajęć:
    Sesje dla rodziców:

    • Miłość i granice.
    • Ustalanie zasad domowych.
    • Promowanie dobrego zachowania.
    • Wyciąganie konsekwencji.
    • Budowanie mostów.
    • Ochrona przed używaniem substancji psychoaktywnych.
    • Zapewnienie pomocy rodzinie w wyjątkowych sytuacjach.

    Sesje dla młodzieży:

    • Cele i marzenia.
    • Docenić rodziców.
    • Radzenie sobie ze stresem.
    • Przestrzeganie zasad.
    • Radzenie sobie z presją rówieśniczą.
    • Presja rówieśnicza i prawdziwi przyjaciele.
    • Prosząc innych o pomoc.

    Sesje rodzinne:

    • Wspieranie celów i marzeń.
    • Docenić członków rodziny.
    • Narady rodzinne.
    • Zrozumieć wartości rodzinne.
    • Rozwijanie komunikacji wewnątrz rodziny.
    • Rodzina a presja rówieśnicza.
    • Podsumowanie.

  • Standardy realizacji

    Szkolenie realizuje Ośrodek Szkoleniowy MARATON przy Fundacji Na Rzecz Zapobiegania Narkomanii „MARATON” na podstawie uprawnienia - Zaświadczenia Nr 26 / K / 12 wydanego przez Urząd m.st. Warszawy na podstawie art. 82 ust. 3 i 3a ustawy z dnia 7 września 1991 roku  o systemie oświaty (Dz. U z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.)  oraz na podstawie upoważnienia Prezydenta m. st. Warszawy nr GP-0052/1413/2011 o wpisie do ewidencji szkół i placówek niepublicznych. Szkolenie prowadzą certyfikowani trenerzy Programu Wzmacniania Rodziny.
    Realizatorem programu może być osoba posiadająca wykształcenie pełne wyższe humanistyczne, pedagogiczne, psychologiczne. Z uwagi na metodykę prowadzenia zajęć w szkoleniu mogą wziąć udział tylko zespoły trzyosobowe. Szkolenie przebiega w formie warsztatowej i składa się z części teoretycznej trwającej dwa dni, oraz praktycznej – czyli przeprowadzenia jednego cyklu zajęć z rodzinami w ramach sesji podstawowych. 
    Szkolenie nadaje uprawnienie edukatora rodzinnego w zakresie Programu Wzmacniania Rodziny, które są potwierdzone stosownym zaświadczeniem. Superwizja nie stanowi obowiązkowego elementu realizacji programu, jednak każdy realizator może skorzystać z konsultacji trenerów programu. Każdy zespół prowadzący program jest objęty obowiązkiem sprawozdawczym. 
    Do realizacji warsztatów z rodzinami niezbędne są dwie sale, w których jednocześnie będą prowadzone zajęcia z rodzicami i osobno z dziećmi. W każdej z sal powinien być telewizor i odtwarzacz DVD lub komputer umożliwiający odtworzenie materiału filmowego. Dodatkowe materiały to podstawowe artykuły biurowe i papiernicze.

     

  • Dowody jakości programu

    Program Wzmacniania Rodziny jest adaptacją amerykańskiego Strengthening Families Program. Dziesięcioletnie badania ewaluacyjne przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych udowodniły wysoką skuteczność programu: zdecydowanie mniejszą liczbę młodzieży sięgającą po środki zmieniające świadomość, mniej problemów z zachowaniem w szkole oraz znacząco mniej problemów ze zdrowiem psychicznym w życiu dorosłym osób, które w wieku 12 lat uczestniczyły w programie (depresji, fobii, zaburzeń osobowości). Natomiast uczestnictwo w warsztatach rodziców podniosło poziom umiejętności wychowawczych: umiejętne stawianie granic, określanie zasad i konsekwentne ich przestrzeganie, a także budowanie pozytywnych relacji z dzieckiem Tak wysoka skuteczność spowodowała szybką ekspansję programu w Europie, w tym także w Polsce. Pierwsze badania ewaluacyjne (2008-2009) przebiegały w formie grup fokusowych, a następnie realizacji programu w sesjach pilotażowych. Bardzo pozytywny odbiór oferty wśród rodziców i dzieci (120 osób) uczestniczących w warsztatach a także pierwszych realizatorów rozpoczęły starania o rozpowszechnienie oferty na terenie całego kraju oraz uruchomienie ogólnopolskich dwuletnich badań ewaluacyjnych w celu uzyskania rekomendacji dla Programu Wzmacniania Rodziny. 
    W badaniach wykorzystano skale i pytania dotyczące: relacji rodzic – dziecko (bliskość, złość i agresja, spójność i wsparcie), praktyk wychowawczych rodziców (monitorowanie dziecka, wprowadzanie zasad) oraz występowania zachowań problemowych u ich dziecka. Ewaluacja programu po roku od  jego realizacji w grupach eksperymentalnych (521 osób) pokazała szereg pozytywnych rezultatów.

    • w zakresie relacji rodzinnych: wzrost częstości wspólnego spędzania czasu, poprawa jakości życia rodzinnego, w tym spójności, wzajemnego wsparcia, ograniczenia złości i agresji,
    • w zakresie praktyk wychowawczych rodziców: wzrost poziomu egzekwowania zasad przez matki i ojców,
    • w zakresie zachowań problemowych dzieci: zaprzestanie używania różnych substancji (papierosów, alkoholu, marihuany.)

    Dodatkowo uczestnicy warsztatów mogli dokonać subiektywnej oceny programu:

    • 86% rodziców i 76% dzieci było zadowolonych i bardzo zadowolonych z udziału w zajęciach, 
    • 86% rodziców i 65% dzieci poleciłoby ten program innym
    • 73% rodziców i 51 5 dzieci chciałoby jeszcze raz wziąć udział w podobnych zajęciach

    Program umożliwia także dokonanie bieżącej oceny realizacji procesu i jego wyników wśród uczestników warsztatów dzięki zawartym w podręczniku ankietom ewaluacyjnym. 

    Źródło: Piotrkowska G. , Program Wzmacniania Rodziny, (w:) Rekomendowane programy profilaktyki uzależnień, Fundacja Praesterno, Warszawa, 2016

  • Więcej informacji na temat programu

    Program, jego skuteczność oraz refleksje realizatorów i uczestników zajęć zostały opisane w poniższych artykułach:

    • Kocoń K., Okulicz-Kozaryn K., Ewaluacja Programu Wzmacnia Rodziny, „Serwis Informacyjny Narkomania” nr 3, 2011.
    • Okulicz-Kozaryn K., Dorożko L.,  Adaptacja programu profilaktyki alkoholowej dla nastolatków w wieku 10-14 lat i ich rodziców (w:) Promocja zdrowia psychicznego - badania i działania w Polsce, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa  2008. 
    • Okulicz-Kozaryn K., Kocoń K., Ewaluacja Programu Wzmacniania Rodziny , "Serwis Informacyjny NARKOMANIA" nr 3,  2011.
    • Piotrkowska G., Program Wzmacniania Rodziny, „Meritum”  nr 2,  2011 
    • Piotrkowska G., Program Wzmacniania Rodziny,  „Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia”   nr 5, 2011.
    • Piotrkowska G., Program Wzmacniania Rodziny,  „Remedium” nr 10, 2015.
    • Rustecka - Krawczyk A., Program Wzmacniania Rodziny, „Remedium” nr 12, 2009.