Zgodnie z psychologią indywidualną Adlera chcąc zrozumieć i wytłumaczyć charakter i zachowanie dorosłego człowieka, należy sięgnąć do jego najwcześniejszego dzieciństwa. Każda jednostka ma charakterystyczną dla siebie linię życiową, nieświadomie obrany cel i plan, do którego realizacji dąży. Budują się one wokół potrzeby przezwyciężenia poczucia niższości, które rodzi się w sposób naturalny w dziecku w odpowiedzi na jego zależność od otoczenia i opieki dorosłych. Jest zatem rozwojowym doświadczeniem dziecka, wynikającym z jego pozycji w relacji z dorosłymi. Zdaniem Adlera dziecko dąży do kompensowania tego przeżycia poprzez wywieranie coraz większego wpływu na otoczenie (w teorii nazywane jest to poczuciem mocy). To pragnienie może pchać do dążenia do zdobywania niezależności albo wręcz przeciwnie – do nadużywania swojej słabości. Pierwsza ścieżka sprzyja rozwijaniu samodzielności, umiejętności radzenia sobie, brania odpowiedzialności za siebie, osiągania sukcesów, druga natomiast prowadzi do utrwalania poczucia słabości i sprzyja rozwijaniu tendencji do angażowania, a nawet zmuszania otoczenia do zajmowania się sobą i opiekowania. Poczucie niższości może się spotęgować, jeżeli dziecko wzrasta w niekorzystnych warunkach.
Poczucie niższości zarówno u dzieci, jak i u dorosłych pojawia się w wyniku realnych lub wyobrażonych braków i niepowodzeń życiowych. Wyobrażone deficyty mogą wywołać takie samo poczucie niższości, jak te oparte na rzeczywistym doświadczeniu. Dążenie do zdobywania znaczenia i kompensowania poczucia niższości może przerodzić się w przesadne dążenie do mocy, które przejawia się pragnieniem górowania i uzyskania przewagi nad innymi. Nie zapewnia to jednak poczucia spełnienia. Wiąże się natomiast z wieloma negatywnymi przeżyciami. Spełnienie daje natomiast rozwijanie uczuć społecznych. Wymiana z innymi ludźmi, życie zgodnie z obowiązującymi prawami przyrody i społeczeństwa, doświadczanie swojej pożyteczności pozwalają na wyzbycie się poczucia niższości i zdobycie poczucia własnego znaczenia bez potrzeby górowania nad innymi.
Wskazania dla profilaktyki
Teoria ta zwraca uwagę na że:
- poznawanie historii życia pomaga lepiej zrozumieć sposób funkcjonowania jednostki. Najwcześniejsze doświadczenia dziecięce i wykształcone wówczas mechanizmy reagowania determinują bowiem zachowania, sposoby realizowania swoich potrzeb i budowania relacji w wieku późniejszym,
- świat wyobrażeń wewnętrznych na temat siebie i świata nie musi być poparty realnymi doświadczeniami, aby determinować zachowanie.