Zgodnie z teorią rozbieżności informacyjnej reakcje jednostki na dopływające informacje, sytuacje czy doświadczenia zależą od tego, na ile są one zgodne lub nie z wewnętrznymi wyobrażeniami i sposobem rozumienia świata i na ile te wyobrażenie są utrwalone. Umysł ludzki operuje strukturą pojęciową (modelem), która pełni funkcję psychicznej reprezentacji otoczenia. Rozbieżność pomiędzy wyobrażeniami i sposobem myślenia jednostki a dopływającymi z zewnątrz informacjami wprowadza napięcie, które jednostka próbuje wyeliminować.
W przypadku, gdy wyobrażenia o świecie w postaci reprezentacji w umyśle nie są utrwalone, rozbieżność pomiędzy nimi a docierającą informacją jest redukowana poprzez zmianę w sposobie rozumienia. Jeżeli natomiast reprezentacje w umyśle są utrwalone, rozbieżność jest eliminowana poprzez modyfikowanie docierających informacji, tak aby potwierdzały te wyobrażenia. W odniesieniu do reprezentacji trudnych do zmiany pojawiają się zmiany kompromisowe – następuje modyfikowanie i dostosowywanie napływających informacji tak, aby były one zgodne z istniejącą reprezentacją oraz sposobem własnego rozumienia zdarzeń i sytuacji.
Niezależnie od wielkości niezgodności, cykl jej usuwania przebiega w następującym porządku: od tolerowania niezgodności, poprzez zmiany w informacjach napływających i kompromisowe zmiany w docierających informacjach oraz w sposobie rozumienia, po zmiany w tych ostatnich.
Wskazania dla profilaktyki
Teoria ta zwraca uwagę na to, że:
- efektywność działań profilaktycznych zależy nie tylko od samego programu, ale i od możliwości oraz ograniczeń tkwiących w odbiorcy (np. przekonania, wyobrażenia), których nie potrafi kontrolować,
- planując działania profilaktyczne należy dostosować form i sposobów oddziaływania do możliwości przyswojenia ich przez odbiorcę.