Każda grupa (min. 3 osoby) podlega pewnej dynamice i procesom rozwoju, w trakcie których zmienia się również sposób przeżywania osoby prowadzącej oraz jej zadania. Można wśród nich wydzielić cztery podstawowe fazy (stadia):
1. Faza orientacji i powstawania struktury grupy – uczestnicy zapoznają się ze sobą, poznają swoje oczekiwania, określają swoje miejsce w strukturze grupy, badają sposoby funkcjonowania grupy. Osoba prowadząca jest liderem, do którego kierowane są oczekiwania przewodzenia w grupie. Problemem może stać się brak wzajemnego zaufania, lęk, brak otwartości. Problemy rozwiązywane są na płytkim poziomie – poprzez np. dawanie sobie rad.
2. Faza konfliktu i buntu (stadium przejściowe) – bardziej widoczne stają przejawy lęku i uruchamianie mechanizmów obronnych w formie oporu oraz dążenie do niezależności i autonomii. Uczestnicy sprawdzają osobę prowadzącą i innych członków grupy, na ile grupa jest dla nich bezpiecznym miejscem. Angażują się w walkę o władzę i kontrolę, co wyraża się w konfliktach pomiędzy uczestnikami i osobą prowadzącą. W grupie mogą powstać podgrupy, co będzie sprzyjało wyrażaniu negatywnych odczuć poza grupą, a nie wprowadzanie ich w sposób otwarty w grupie.
3. Faza konstruktywnej współpracy – pojawia się wysoki poziom zaufania i spójności w grupie, wyrażające się m.in. w otwartej komunikacji, swobodnej interakcji, gotowości do ujawniania trudnych treści. Uczestnicy podejmują części zadań związanych z prowadzeniem grupy. Osoba prowadząca staje się towarzyszem, który modeluje i wzmacnia konstruktywne zachowania w grupie.
4. Faza końcowa – wśród uczestników może pojawić się smutek i lęk w związku z perspektywą kończenia pracy. Uczestnicy mogą mniej intensywnie angażować się w pracę grupy. Osoba prowadząca towarzyszy uczestnikom w radzeniu sobie z uczuciami i pomaga w przenoszeniu nauki z grupy do codziennego życia.
Na każdym etapie pracy grupa może wrócić do I lub II fazy rozwoju m.in. w wyniku zmian zewnętrznych i wewnętrznych np. zmiany osoby prowadzącej, zmiany uczestników grupy.
Wskazania dla profilaktyki:
Teoria ta zwraca uwagę na zrozumienie procesów, jakie zachodzą w pracy z grupą i w tym kontekście roli osoby prowadzącej:
- osoba prowadząca pomaga członkom grupy w przechodzeniu kolejnych faz, dostosowując swoją aktywność i działania do potrzeb grupy i etapu procesu, w którym grupa się znajduje,
- dewaluacja i opór w stosunku do osoby prowadzącej jest naturalną częścią procesu grupowego.