Zgodnie z teorią systemowego podejścia do rodziny rodzina jest systemem elementów pozostających w dynamicznej interakcji, w której każdy element jest określany przez pozostałe. System ten tworzą powtarzające się wzory i schematy wzajemnych oddziaływań i zachowań. Zmiany w jednym elemencie powodują zmianę w całym systemie. To oznacza, że w następstwie zmiany zachowania jednego z członków rodziny zachodzą zmiany w funkcjonowaniu całej rodziny. W rodzinie członkowie tworzą również podsystemy (pary). Są to dwuosobowe układy tworzone ze względu na płeć, wiek, generację, zainteresowania czy pozycję w rodzinie, np. para rodzicielska czy para rodzic-dziecko. Członkowie mogą równolegle należeć do różnych podsystemów (np. dziecko – rodzic, dziecko – rodzeństwo). Z perspektywy funkcjonowania rodziny ważne są granice, czyli zasady dotyczące wzajemnych interakcji i przepływu informacji. Oznacza to, że np. dzieciom nie są dostępne zachowania czy wiedza, która jest zarezerwowana dla rodziców. Dobrze funkcjonujące granice są jasne, otwarte i elastyczne. To oznacza, że członkowie rodziny je znają, mogą o nich rozmawiać i mogą one zostać dostosowane do zmieniającej się sytuacji.
Rodzinę jako system podtrzymują dwa przeciwstawne procesy: tendencja do zmiany i dążenie do utrzymania stałości. Najbardziej optymalne dla rodziny jest zachowanie równowagi między nimi. Jednym z wyrazów dążenia do utrzymania stałości jest opór przed wprowadzaniem zmian. Nowe umiejętności życiowe czy zachowania jednego z członków rodziny są dewaluowane lub ignorowane przez pozostałych. W rezultacie uniemożliwia to ich wdrożenie.
Wskazania dla profilaktyki
Teoria zwraca uwagę na to, że:
- rodzice/opiekunowie są ważnym ogniwem działań profilaktycznych. Ich włączenie zwiększa szanse na efektywne wdrożenie i utrwalenie nowych umiejętności życiowych przez dzieci. W przeciwnym wypadku dziecko wraca do dotychczasowych sposobów funkcjonowania,
- system rodzinny może opierać się zmianom. Przepracowanie oporu wymaga zaangażowania całej rodziny – systemu.