Transteoretyczny model zmiany opiera się na założeniu, że zmiana zachowania związanego ze zdrowiem jednostki jest procesem, na który składają się następujące stadia:
- stadium prekontemplacji (niska bądź brak świadomości problemu),
- stadium kontemplacji (pojawia się świadomość problemu, której zwykle towarzyszy doświadczanie ambiwalencji pomiędzy potrzebą zmiany a utrzymania status quo),
- stadium przygotowania (następuje ukierunkowanie na zmianę, któremu towarzyszy przygotowywanie planu osiągnięcia zmiany),
- stadium działania (jednostka dokonuje zmian),
- stadium podtrzymania (następuje uczenie się nowych umiejętności, które może równolegle wymagać jednocześnie podejmowanie się działań zapobiegającym nawrotom starych zachowań),
- stadium rozwiązania (zmiany zostają ugruntowywane).
Proces zmiany nie ma charakteru linearnego, a spiralny. Częściowo powraca się do zachowań problemowych i wcześniejszych stadiów zmiany. Nie oznacza to jednak powrotów do sytuacji wyjściowych. Powrót do wcześniejszych etapów procesu jest w takiej sytuacji raczej krótkotrwały. Wśród ważnych czynników wspierających proces zmiany wyróżnia się nie tylko te związane z jednostką. Podkreśla się bowiem również znaczenie otoczenia społecznego, w tym wspierające relacje i kontrolowanie tych elementów środowiska, które mogłyby wpłynąć destrukcyjnie na przebieg procesu zmiany, np. kontakt ze znajomymi dostarczających narkotyków.
Wskazania dla profilaktyki
Teoria ta zwraca uwagę na znaczenie, jakie w pracy z młodzieżą z grup podwyższonego ryzyka ma:
- rozpoznanie potrzeb związanych z etapem procesu (stadium zmiany), w jakim znajduje się klient i dostosowanie oddziaływań,
- rozumienia oporu klienta jako o naturalnej części procesu zmiany.