Program Profilaktyczny Bank Dobrych Praktyk opiera się na założeniach profilaktyki pozytywnej (Ostaszewski, 2006), koncepcji resilience (Ostaszewski, 2005) oraz należącej do niej sześciostopniowej strategii budowania reziliencji nazywanej „Kołem reziliencji” (Henderson N. i Milstein M., 2003). Zgodnie z koncepcją „Koła reziliencji” program jest nastawiony na kształtowanie pozytywnych więzi z rówieśnikami i szkołą oraz na udzielenie wsparcia uczniom (Junik, 2010). Założenia programu również są silnie osadzone w koncepcji „school connectedness”, która określa dbałość zarówno dorosłych, jak i rówieśników o innych uczniów w szkole oraz przywiązanie do środowiska szkolnego, jako istotne czynniki chroniące (U.S. Department of Health & Human Services – Centers for Disease Control and Prevention, za: www.cdc.gov/healthyyouth/protective/school_connectedness.htm).
Koncepcja programu nawiązuje także do modeli wyjaśniających etiologię zachowań agresywnych. Wśród nich można wymienić:
- Model Środowiskowy, zgodnie z którym zachowania agresywne powiązane są ze środowiskiem, w którym przebywa uczeń, zaś odpowiednie środowisko może pozwolić uczniowi agresywnemu nabywać konstruktywne nawyki i zachowania.
- Model Humanistyczny, zgodnie z którym zachowania agresywne są efektem niezaspokojonych potrzeb, w tym m.in. szacunku, przynależności, pozytywnych więzi.
- Model Systemowy, zgodnie z którym trudności z zachowaniem wynikać mogą z systemu, w jakim uczeń funkcjonuje (jednym z podstawowych systemów jest szkoła i klasa).
W oparciu o powyższe podstawy teoretyczne program jest ukierunkowany na wzmacnianie działania:
szkolnych czynników chroniących:
- pozytywne relacje ucznia ze znaczącymi osobami w tym z wychowawcą, jako mentorem,
- pozytywne relacje ucznia z nauczycielem jako konstruktywnym dorosłym,
- zaangażowanie rodziców w szkolne sprawy dziecka,
- pozytywne relacje z konstruktywnymi rówieśnikami,
- pozytywny klimat szkoły,
- przekonanie o sensowności zajęć szkolnych
indywidulanych czynników chroniących:
- pozytywna samoocena,
- pozytywne spostrzeganie własnego statusu w relacji z innymi,
W programie zostały wykorzystane następujące strategie profilaktyczne:
- Strategia budowania więzi ze szkołą (Koncepcja Klimatu Szkoły, Anderson, 1986; Bosoworth i wsp., 2011). Program wzmacnia pozytywne relacje pomiędzy uczniami i koncentruje się na przeciwdziałaniu odrzuceniu uczniów przejawiających zachowania agresywne. Wpływa również na wzrost umiejętności nauczycieli w zakresie właściwych sposobów dyscyplinowania uczniów, reagowania w sytuacji zachowań agresywnych i rozwiązywania konfliktów oraz poprawia komunikację pomiędzy nauczycielem a uczniami. Pozwala to budować pozytywny obraz środowiska szkolnego oraz wzmacniać więź ze szkołą.
- Strategia wsparcia mentorów (Teoria Resilience, Gramezy, 1985; Rutter, 1987; Luthar i wsp., 2000). Program wzmacnia wychowawcę w roli osoby wspierającej dzieci przejawiające zachowania agresywne i zagrożone odrzuceniem rówieśniczym. Wychowawca kształtuje umiejętności nawiązywania z nimi bliskich i troskliwych relacji oraz wspierania ich w radzeniu sobie z trudnościami.
- Strategia rozwoju umiejętności wychowawczych rodziców (Teoria Społecznego Uczenia, Bandura, 1986). Program kształtuje u wychowawców umiejętności nawiązywania pozytywnego kontaktu z rodzicem oraz pracy nad zwiększaniem jego wiedzy i zaangażowania w procesie wychowawczym.
- Strategia rozwoju zasobów środowiskowych (Teoria Resilience, Gramezy, 1985; Rutter, 1987; Luthar i wsp., 2000). Udział dyrekcji i pedagogów szkolnym w pierwszym etapie programu, umożliwia uzyskanie większego zaangażowania we wdrażaniu programu w szkole oraz umożliwia zapoczątkowanie działań zmieniających procedury i klimat szkoły na bardziej wspierające i wzmacniające czynniki chroniące uczniów.
Bibliografia
- Anderson C.: The Search for school climate: A Review of the research. Review of Educational Research, 52 (3), 1982.
- Bandura A.: Social Foundation of Thought and Action: A Social Cognitive Theory. Prentice Hall, Engelwood Cliffs, New York 1986.
- Borucka A., Ostaszewski K.: Koncepcja resilience. Kluczowe pojęcia i wybrane zagadnienia. Medycyna Wieku Rozwojowego 2008.
- Borucka A., Ostaszewski K.: Czynniki i procesy resilience wśród dzieci krzywdzonych. Dziecko krzywdzone nr 3 (40), 2012. Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie 2012.
- Bosworth K., Ford L., Hernandaz D.: School climate factors contributing to student and faculty perceptions of safety in select Arizona schools. Journal of School Health, 81 (4), 2011.
- Deptuła M.: Koncepcja diagnozy rozwoju społecznego dzieci w klasach I-IV. Wydawnictwo WSP. Bydgoszcz 1996.
- Elliott D. S., Hamburg B. A., Williams K. R.: Violence in American Schools: A New Perspective. Cambridge University Press 1998.
- Garmezy N.: Stress-Resistant Children: The Search for Protective Factors. W: Recent Research in Developmnetal Psychopatology, red.: J. Stevenson. Pergamon Press 1985.
- Henderson N., Milstein M.: Resiliency in Schools: Making It Happen for Students and Educators. Thousand Oaks, Corwin Press 2003.
- Hawker, D., Boulton M.: Twenty Years’ Research on Peer Victimization and Psychosocial Maladjustment: A Meta-analytic Review of Cross-sectional Studies. The Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Discipline 2000.
- Junik W.: „Na przekór przeciwnościom losu” – jak wzmacniać reziliencję dzieci z rodzin z problemem alkoholowym. Chowanna 1, 2010.
- O’Donnell D. A., Schwab-Stone M. E. Muyeed A.: Multidimensional Resilience in Urban Children Exposed to Community Violence Child Development. Child Development Vol. 73, No. 4, 2002.
- Ostaszewski K.: Pozytywna profilaktyka. Świat Problemów 3/2006.
- Luthar S.S., Cicchetti D., Becker B.: The Construct of Resilience: A Critical Evaluation and Guidelines for Future Work. Child Development 71 (3), 2000.
- Rutter M.: Psychosocial Resilience and Protective Mechanisms. American Journal of Orthopsychiatry 57 (3), 1987.
- Urban B.: Agresja młodzieży i odrzucenie rówieśnicze. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2012.
- Werner, E. E., Smith, R.S.: Overcoming the odds: High-risk children from birth to adulthood. Cornell University Press, Ithaca, New York 1992.
- Wilson D.: The interface of school climate and school connectedness and relationships with aggression and victimization. Journal of School Health 74 (7), 2004.