Z licznych badań wynika, że z nieśmiałością związanych jest wiele czynników ryzyka. Trudności jakie napotykają osoby nieśmiałe dotyczą tych obszarów, z których można czerpać, zdaniem Edith Grotberg (2000) odporność psychiczną. Są to:
- myślenie o sobie (obszar „ja jestem”) – wielu badaczy (Asendorf, 1994; Borecka-Biernat, 2001; Evans 2010) akcentuje związek nieśmiałości z niską samooceną oraz innymi psychologicznymi problemami, tj. z poczuciem samotności, niezadowoleniem z życia i depresją (Chen, 2010, zob. przegląd badań: Dzwonkowska, 2009, pesymistycznym myśleniem o przyczynach własnych sukcesów i porażek (Zabłocka, 2010),
- możliwości uzyskania wsparcia od innych osób (obszar: „ja mam”) – dzieci nieśmiałe są spostrzegane przez dorosłych jako niekompetentne społecznie (Chen, 2010), są częściej odrzucane przez rówieśników (Evans,2009; Miller, 1999; Zabłocka, 2010, ponadto ich rodzice, w porównaniu z rodzicami dzieci śmiałych, są bardziej surowi i skłonni do gniewu, unikają rozmów oraz kontaktów z własnymi dziećmi, są nadmiernie surowi przy stawianiu wymagań bądź nadmiernie ochraniają dzieci, wyręczają je i nie stawiają wymagań (Harwas-Napierała, 1979; Borecka-Biernat, 2001; Râpée, 1997 za: Turgeon, Rousseau 2000),
- umiejętności (obszar „ja mogę”) – z badań (Miller,1999; Evans, 2009) wynika, że osoby nieśmiałe maja niskie kompetencje społeczne.
Podstawy teoretyczne programu nawiązują do teorii rozbieżności informacyjnej Wiesława Łukaszewskiego (1971, 1974) oraz teorii społecznego uczenia się Alberta Bandury (2007).
Zgodnie z pierwszą teorią napływające do dziecka informacje są porównywane z modelami pełniącymi rolę standardów regulacji. Jeśli są z nimi niezgodne (np. dziecko otrzymuje od prowadzącego zajęcia informację, że jego pomysł jest ciekawy i warto go przedstawić grupie, a dotychczas myślało, że nie ma dobrych pomysłów) wywołują „rozbieżność informacyjną”, z którą dziecko może sobie poradzić poprzez wprowadzenie zmian w informacjach napływających (może zignorować tę informację, zaproponować rozpatrzenie innego pomysłu lub też wytłumaczyć sobie, że nie ma sensu angażować się w zadanie).
Inną strategią poradzenia sobie w tej sytuacji jest wprowadzenie zmian w informacjach zakodowanych. Jeśli dziecko nadal otrzymuje informacje niekompatybilne z posiadanymi i wyczerpało już możliwości usunięcia rozbieżności poprzez dokonywanie zmian w informacjach napływających – może zmienić posiadane standardy (np. zacząć myśleć: czasami mam ciekawe pomysły, moje pomysły zasługują na rozpatrzenie). Zdaniem Łukaszewskiego (1974), do zapoczątkowania zmiany posiadanych standardów regulacji konieczne są wielokrotne doświadczenia wywołujące niezgodność. Takich doświadczeń w trakcie zajęć dostarcza: powierzanie zadań, tworzenie okazji do podejmowania samodzielnych wyborów, docenianie osiągnięć, mówienie uczestnikom za co konkretnie są chwaleni, zauważanie dysfunkcjonalnych, irracjonalnych wyjaśnień i odnoszenie się do nich.
Zgodnie z teorią społecznego uczenia się Bandury (2007) nabywanie nowych umiejętności i wzorów zachowań może odbywać się poprzez obserwację zachowań własnych i innych osób oraz ocenę skutków, jakie one przynoszą. W trakcie zajęć uczestnicy mają szansę obserwowania i naśladowania zachowania zarówno prowadzącego, jak i innych członków grupy. Mogą wypróbowywać różne warianty zachowań w proponowanych im scenkach, po zakończeniu których otrzymują informacje zwrotne na temat tego, jak poradziły sobie podczas odgrywania roli.
Program odwołuje się do strategii rozwijania umiejętności życiowych i w swoim zamyśle ma niwelować działanie takich czynników ryzyka, jak: niska samoocena, brak umiejętności społecznych, pesymizm i zarazem wzmacniać takie czynniki chroniące, jak: posiadanie umiejętności społecznych, pozytywna samoocena oraz optymizm.
Bibliografia:
Asendorpf J.B., The malleability of behavioral inhibition: a study of individual developmental function, “ Developmental Psychology” 30, 1994, s. 912-919.
Bandura A., Teoria społecznego uczenia się, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Borecka-Biernat D., Zachowanie nieśmiałe młodzieży w trudnej sytuacji społeczne, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2001.
Carducci B., Nieśmiałość. Nowe odważne podejście, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008.
Chen X., Shyness – inhibition in childhood and adolescence: a cross – cultural perspective (w:) Rubin K.H., Coplan R.J. (red.) The development of shyness and social withdrawal, The Guilford Press New York, London 2010, s. 213-235.
Dzwonkowska I., Nieśmiałość a wspierające i trudne relacje z ludźmi, Impuls, Kraków 2009.
Ewans M.A., Communicative Competence as a dimension of shyness, (w:) Rubin K.H., Asendorpf J.B. (red.) Social withdrawal, inhibition and shyness in childhood.: Psychology Press, New York, London 2009, s. 189-212.
Ewans M.A.,. Language performance, academic performance and signs of shyness: a comprehensive review. W: K.H. Rubin, R.J. Coplan (red.) The development of shyness and social withdrawal, The Guilford Press, New York, London 2010, s. 179-212.
Grotberg E., Zwiększanie odporności psychicznej, wzmacnianie sił duchowych. Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2000.
Harwas-Napierała B., Nieśmiałość dziecka, Wydawnictwo Uniwersytetu Poznańskiego, Poznań 1979.
Łukaszewski W., Osobowość: struktura i funkcje regulacyjne, PWN, Warszawa 1974.
Łukaszewski W. (1971), Relacyjna koncepcja ludzkiej aktywności. „Psychologia Wychowawcza” 4, 1971, s. 381-399.
Miller R.S., Niepewność i zakłopotanie. O pokonywaniu niechcianych uczuć, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999.
Turgeon L., Rousseau L., Prevention des problemes d’anxiete chez les jeunes, (w:) Vitaro F., Gangon C. (red.) Prévention des problèmes d’adaptation chez les enfants et les adolescents. Tome I – Les problèmes internalisés, Presses de l’Université du Québec, Sainte-Foy 2000.
Zabłocka M., Nieśmiałość zagrożeniem dla zdrowia psychicznego dzieci, (w:) Okulicz-Kozaryn K., Ostaszewski K. (red.) Promocja zdrowia psychicznego. Badania i działania w Polsce. Część II. Instytut Psychiatrii i Neurologii Warszawa 2010.
Zabłocka M., Przezwyciężanie nieśmiałości u dzieci, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008.