Program został opracowany i pilotażowo testowany przez prof. Ilonę Boniwell w 2009 r. w Wielkiej Brytanii, dla młodzieży z ubogich dzielnic Londynu wschodniego. „Statystyczna analiza danych wykazała znacząco wyższe wyniki w zakresie odporności, samooceny i poczucia własnej skuteczności w ocenie po zakończeniu projektu w porównaniu z danymi z oceny przed jego rozpoczęciem. Zaobserwowano także marginalnie znaczący spadek objawów depresji. (Boniwell i in.). Od 2009 roku program był realizowany w Japonii, Francji Wielkiej Brytanii, Brazylii, Czechach, Singapurze, Kanadzie – uzyskując wszędzie pozytywne wyniki ewaluacji, potwierdzające skuteczność jego oddziaływania.
Badania ewaluacyjne zostały przeprowadzone przez dr Adriannę Sarnat-Ciastko – Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie, od 08.2022 r. do 05.2023 r. Obejmowały pilotażowe wdrożenie polskiej wersji programu ISKRA Odporności (SPARK Resilience). Celem badań było sprawdzenie oddziaływania programu na uczniów w warunkach polskiej szkoły.
Ocena potencjału uczniów związana z ich poziomem prężności, samopoczucia i funkcjonowania w szkole, a także z udziałem w programie ISKRA Odporności była badana przy pomocy Skali prężności określonej w 4 czynnikach (Skala SPP18):
(1) Optymistyczne nastawienie i energia,
(2) Wytrwałość i determinacja w działaniu,
(3) Poczucie humoru i otwartość na nowe doświadczenia,
(4) Kompetencje osobiste i tolerancja negatywnego efektu
Dodatkowo uczniowie byli pytani o ocenę atmosfery szkolnej, poczucia otrzymanego w szkole wsparcia i ocenę programu ISKRA Odporności.
Schemat ewaluacji: quasi eksperymentalny z dwoma pomiarami: pre-test przed rozpoczęciem programu i post-test po zakończeniu jego realizacji z wykorzystaniem grupy kontrolnej.
Wielkość i dobór grupy badanej: 13 szkół zaproszonych do projektu przez realizatorów, kryterium doboru była m.in. możliwość wytypowania dwóch równoległych klas. Badani uczniowie: z klas 5-8 szk. podst. i 1 szk. ponadpodstawowej.
Charakterystyka badanej próby: Wiek uczestników badania od 11 do 17 lat, dominowali 12 i 13-latkowie. Nieco więcej chłopców (N=227, 52,4%) niż dziewcząt (N=206, 47,6%).
Narzędzia badawcze: Kwestionariusz dla ucznia: 1) Metryczka (płeć i wiek1), 2) Skala Pomiaru Prężności SPP-18 N. Ogińskiej-Bulik i Z. Juczyńskiego2 oraz 3) autorska ankieta dot. samopoczucia i funkcjonowania w szkole (Jak się miewasz?).
Wyniki / rezultaty:
Celem badań było sprawdzenie oddziaływania programu ISKRA Odporności na kondycję psychiczną i prężność uczniów, w grupie wdrożeniowej w porównaniu z grupą kontrolną.
Wyniki badań wskazują na istotną statystycznie różnicę między uczniami w kategorii poczucie sensu życia, które okazało się być bardziej znaczące dla grupy wdrażającej program „ISKRA Odporności” niż grupy kontrolnej.
Zmienną niezależną do pogłębienia obserwacji badawczych była płeć uczniów. Badania wykazały, iż udział w pilotażu wzmocnił istotnie u objętych pilotażem chłopców ich pozytywne myślenie o sobie i swoim życiu oraz rozwinął w znaczącym stopniu ich prężność psychiczną.
Chłopcy uczestniczący w programie w odróżnieniu od chłopców z grup kontrolnych okazali się mieć:
- większe poczucie szczęścia
- większe poczucie sensu życia
- większy poziom optymistycznego nastawienia i energii
- wyższe kompetencje osobiste i tolerancję negatywnego efektu
- większą wytrwałość i determinację w działaniu
W odróżnieniu od chłopców, w grupie dziewcząt dało się w II etapie badań zauważyć dwie różnice istotne statystycznie. Wykazano, że dziewczęta z grupy kontrolnej odczuwają większe wsparcie ze strony swoich rodzin i w większym stopniu dostrzegają w swoim otoczeniu grupę, w której czują się dobrze). Może być to efektem zdobycia większej świadomości i uważności badanych dziewcząt, co jednak wymagałoby dalszych obserwacji. Zestawiając różnice odpowiedzi między płciami, dziewczęta mają o sobie i swoim życiu istotnie niższą ocenę niż chłopcy. Z perspektywy dziewcząt – istnieje znacząca potrzeba uczestniczenia ich w tym programie w celu wzmocnienia ich samooceny i prężności psychicznej (istotnie gorszej niż u chłopców).
W większym stopniu, niż wskazana powyżej zmienna, badane grupy różnicowała wielkość klas. Analizując wyłącznie grupę wdrażającą program „ISKRA Odporności” w II etapie badań okazało się, że oceny analizowanych wskaźników są w większości istotnie wyższe w klasach liczących do 19 uczniów (klasach mniejszych), dotyczy to:
- samopoczucia w szkole,
- poczucia wsparcia swoich nauczycieli,
- lubienia siebie,
- optymistycznego nastawienia i energii,
- kompetencji osobistych i tolerancji negatywnego efektu,
- wytrwałości i determinacji w działaniu).
Biorąc to pod uwagę należy rekomendować realizację programu w mniejszych grupach. Ten wniosek został również potwierdzony w badaniach prowadzonych równolegle w trakcie pilotażu programu SPARK Resilience w Brazylii i w Czechach.
Na pytanie o opinię na temat programu ponad połowa uczniów odpowiedziała pozytywnie. Średnia ocena – 3,42 (skala 1-5, gdzie 1 oznaczał b. słaby, 5 – b. dobry). Jednocześnie jednak znacząca liczba uczniów nie potrafiła określić swojej oceny programu odpowiadając „nie wiem” na pytanie, czy program Ci się podobał.
Program został też pozytywnie oceniony przez wychowawców klas biorących udział w pilotażu. Spośród 10 wychowawców 7 osób przyznało, że dostrzegli zmiany w zachowaniu swoich wychowanków w trakcie i po udziale w programie, 2 osoby odpowiedziały „nie wiem” i jedna, że takich zmian nie dostrzegła.
Pilotażowe wdrożenie programu pokazało jednocześnie, że taki program jest bardzo potrzebny w polskich szkołach, ale w klasach starszych trudno jest wygospodarować czas i miejsce na tego typu zajęcia.
Wnioski z badań zostały wykorzystane do opracowania poprawionej wersji scenariuszy i materiałów, a także strategii upowszechniania programu w Polsce w roku szkolnym 2023/2024.