Założenia

Program Domowych Detektywów (PDD) jest adaptacją amerykańskiego programu Slick Tracy Home Team Program, opracowanego na Uniwersytecie Minnesota w ramach Projektu Northland. Wraz z programem Fantastyczne Możliwości (FM) tworzy dwuletni program uniwersalnej profilaktyki alkoholowej. Podstawą do stworzenia projektu stały się uznane teorie wyjaśniające przyczyny sięgania przez dzieci i młodzież po alkohol i inne substancje psychoaktywne oraz wiedzę na temat czynników ryzyka i czynników chroniących związanych z indywidualnymi cechami nastolatka, jego rodziną, grupą rówieśniczą, szkołą oraz środowiskiem lokalnym. Autorzy programu odwołują się do teorii społecznego uczenia Alberta Bandury (1986), teorii uzasadnionego działania Icka Ajzena i Martina Fishbeina (1980), teorii zachowań problemowych Richarda Jessora (1987) oraz badań Denise Kandell (1992). Według założeń teorii społecznego uczenia używanie substancji psychoaktywnych jest społecznie wyuczonym zachowaniem, które kształtuje się i umacnia na skutek obserwacji oraz naśladowania zachowania innych osób. Naśladowanie atrakcyjnych modeli, jakimi w dzieciństwie są przede wszystkim rodzice, znaczący rówieśnicy, a także osoby z życia publicznego, jest dla dziecka a później nastolatka źródłem pozytywnych wzmocnień. Tak więc to, w jaki sposób zachowują się osoby ważne dla młodego człowieka może stać się zarówno czynnikiem ryzyka jak i czynnikiem chroniącym przed podejmowaniem niepożądanych zachowań. W związku z tym w programie zastosowano strategię profilaktyczną, polegająca na rozwijaniu umiejętności wychowawczych rodziców. W trakcie programu rodzice są zachęcani m.in. do przemyślenia własnych zachowań związanych z piciem oraz podejmowania ze swoimi dziećmi rozmów na temat problemów związanych z alkoholem. Ze względu na znaczący wpływ, jaki na dorastających mają ich koledzy i koleżanki, w Programie Domowych Detektywów zastosowano także strategię edukacji rówieśniczej.

Odpowiednio przygotowani uczniowie z klas, w których realizowany jest program, pełnią rolę liderów rówieśniczych. Ich zadaniem jest pomoc nauczycielowi w realizacji zajęć w klasie, także modelowanie pożądanych zachowań wśród swoich rówieśników. Działania w tym programie oparte są również na edukacji normatywnej, strategii profilaktycznej opracowanej na postawie teorii uzasadnionego działania. Autorzy tej teorii wskazali na znacznie przekonań dotyczących rozpowszechnienia oraz stopnia społecznej akceptacji określonych zachowań. Pogląd, iż używanie substancji psychoaktywnych jest powszechne i aprobowane stanowi istotny czynnik ryzyka sięgania po te środki. Dlatego też, podczas realizacji programu nauczyciele oraz rodzice są mobilizowani do wyrażania zdecydowanego sprzeciwu wobec sięgania po alkohol przez młodzież oraz własne dzieci. Rodzice są zachęcani również do ustalenia zasad dotyczących picia alkoholu i konsekwentnego ich egzekwowania. Zgodnie z teorią zachowań problemowych, takie zachowania jak używanie substancji psychoaktywnych, mimo że są ryzykowne dla zdrowia i prawidłowego rozwoju, pozwalają niekiedy zaspokajać ważne potrzeby oraz osiągać przez nastolatków ich cele rozwojowe. Niedostateczna umiejętność radzenia sobie z wyzwaniami okresu dorastania jest czynnikiem ryzyka podejmowania zachowań problemowych. Wobec tego w programie zastosowano strategię rozwoju umiejętności życiowych, która polega na wyposażaniu młodych ludzi w umiejętności pozwalające zaspokajać ich potrzeby w bezpieczny i konstruktywny sposób.

Podczas realizacji programu poruszana jest kwestia umiejętności rozpoznawania i odpierania presji otoczenia skłaniającej do picia. Ponadto uczniom jest przekazywana wiedza o bezpośrednich psychospołecznych konsekwencjach picia alkoholu. Głównym celem programu jest opóźnienie inicjacji alkoholowej. Osiągniecie tego celu może przynieść większe i trwalsze efekty profilaktyczne. Badania wskazują, że im wcześniej dochodzi do inicjacji w piciu alkoholu, tym większe jest ryzyko rozwoju problemów z nim związanych w przyszłości. Ponadto, alkohol ułatwia wchodzenie w inne ryzykowne zachowania okresu dojrzewania takim jak: palenie papierosów, używanie narkotyków, przedwczesny seks, wagarowanie czy konflikty z prawem (Kandel, 1992).

Program Domowych Detektywów ma rzetelne podstawy teoretyczne oraz empiryczne dotyczące psychospołecznych i behawioralnych czynników, które sprzyjają sięganiu przez młodzież po alkohol. Został też oparty na wiedzy z zakresu psychologii rozwojowej i zasad prowadzenia badań ewaluacyjnych (Perry i wsp., 1996, Williams i Perry, 2003). To, czy nastolatek sięgnie po alkohol czy też nie, zależy od wielu czynników. Przeciwdziałanie tak zróżnicowanym i często niekorzystnym wpływom wymaga wszechstronnych działań, w związku z tym w programie realizowane są zajęcia w klasie, do współpracy i udziału w nich zapraszani są rodzice i liderzy rówieśniczy.

Bibliografia: