SPÓJRZ INACZEJ DLA KLAS 1-3

Dopuszczalne modyfikacje (odnoszące się do rozszerzania grupy realizatorów)

Dopuszczalne modyfikacje

Program został oceniony jako spełniający standardy poziomu II

DOBRA PRAKTYKA

Cel ogólny programu

Zapobieganie uzależnieniom i innym destrukcyjnym zachowaniom oraz nieprawidłowej adaptacji społecznej dzieci w wieku wczesnoszkolnym poprzez wspieranie prawidłowego rozwoju i rozwijanie umiejętności psychospołecznych kluczowych dla tego okresu rozwojowego.

Cele szczegółowe programu

Program Spójrz inaczej dla klas 1-3 opiera się na założeniach psychologii prewencji, znanej w Polsce pod nazwą „psychoprofilaktyka” (Sęk, 1991, Ostaszewski 2003). Koncepcja zakłada się, że u źródeł zaburzeń psychicznych i problemów takich jak uzależnienia, leżą przede wszystkim deficyty umiejętności psychospołecznych, nierozwiązane kryzysy rozwojowe, niskie poczucie własnej wartości, trudne doświadczenia (np. odrzucenie rówieśnicze). Dlatego główne kierunki działań edukacyjnych programu Spójrz inaczej są nastawiane na wspieranie prawidłowego rozwoju psychospołecznego, rozwijanie umiejętności, które pomagają dzieciom w nawiązywaniu zdrowych relacji z rówieśnikami oraz w radzeniu sobie z trudnymi emocjami i sytuacjami życiowymi.
Przyjęcie takiego głównego założenia miało swoje konsekwencje dla wyboru i sposobu przygotowania realizatorów programu. 
Program został ukierunkowany na wspieranie dzieci w środowisku szkolnym, które w tym okresie rozwojowym staje się naturalnym miejscem rozwijania umiejętności psychospołecznych. Ponadto przy tworzeniu programu skupiono się na nauczycielach wczesnej edukacji jako głównych realizatorów programu. Dlatego drugim filarem programu stała się psychoedukacja nauczycieli, wspieranie rozwoju ich podstawowych umiejętności wychowawczych, uwrażliwianie na potrzeby dzieci, odpowiedni sposób kontaktowania się z dzieckiem.
Trzecim filarem, na którym wspiera się program jest wiedza z psychologii rozwojowej dotycząca prawidłowości rozwojowych dzieci w młodszym wieku szkolnym. Wiedza ta dostarcza argumentów wskazujących, że okres wczesnoszkolny (7-10 lat)  to bardzo istotny okres w rozwoju podstaw samooceny, poczucia skuteczności w działaniu, umiejętności współdziałania z innymi (Erikson 1959, Hurlock, 1985, Brzezińska (red), 2005). Zaniedbania na tym etapie rozwoju negatywnie rzutują na przyszłe funkcjonowanie społeczne nastolatków w okresie adolescencji i wczesnej młodości. W związku z tym sprzyjają używaniu substancji psychoaktywnych i innym ryzykownym zachowaniom dzieci i młodzieży.  

Czynniki ryzyka:
Zajęcia programu Spójrz inaczej są ukierunkowane na kompensowanie deficytów umiejętności psychospołecznych (np. współpracy z innymi dziećmi, wspólnej zabawy, braku umiejętności kierowania swoimi emocjami, rozpoznawania emocji innych ludzi, rozwiązywania konfliktów), a także na zapobieganie niskiemu poczuciu własnej wartości, niskiej pozycji w grupie rówieśniczej, odrzuceniu rówieśniczemu, niepowodzeniom wczesnoszkolnym, zachowaniom agresywnym lub destrukcyjnym w klasie, niedostatecznej wiedzy o zagrożeniach dla zdrowia.

Czynniki chroniące:
Program jest nastawiony na wspieranie kluczowych w tym okresie rozwojowym umiejętności psychospołecznych (radzenia sobie z trudnymi emocjami, konstruktywnego porozumiewania się, rozwiązywania konfliktów, budowania pozytywnego obrazu siebie itd.), wzmacnianie zdrowych reguł funkcjonowania w klasie/grupie rówieśniczej, rozwijanie umiejętności wychowawczych nauczycieli wczesnej edukacji (np. umiejętności kierowania klasą, umiejętności rozpoznawania potrzeb dzieci, wspierania w trudnych sytuacjach itd.), i tworzenie pozytywnego klimatu klasy szkolnej i całej szkoły.

Metody pracy

Treści programowe

Czas trwania i harmonogram

Program Spójrz inaczej realizowany jest w sposób ciągły przez 3 lata: w I SP – 22 zajęcia 45-minutowe, w II klasie – 21 zajęć, w III – 25 zajęć. Do wymagań programu należy również przeprowadzenie przez realizatora spotkania informacyjnego z rodzicami, dotyczącego samego programu. Podobne spotkanie odbywa się w trakcie roku szkolnego i na zakończenie cyklu zajęć, jest ono  poświęcone efektom realizacji. 

Materiały

Wszystkie materiały do realizacji programu zawarte są w podręcznikach dla realizatorów. Podręcznik zawiera:

Osobami uprawnionymi do realizacji są wyłącznie osoby, które uczestniczyły w warsztatach przygotowujących do realizacji zajęć Spójrz inaczej, prowadzonych przez trenera rekomendowanego przez Stowarzyszenie Psychoprofilaktyki „Spójrz Inaczej” w Starachowicach i posiadają zaświadczenie o ich ukończeniu, wydane przez Stowarzyszenie (lub – przed rokiem 1997 – przez inną instytucję, jeśli szkolenie prowadził trener rekomendowany przez Stowarzyszenie).

Szkolenie trwa 35 godz. dydaktycznych. Jego treścią są ćwiczenia umiejętności potrzebnych do prowadzenia zajęć oraz praktyczne poznawanie programu poprzez symulację zajęć w grupie oraz prowadzenie zajęć z uczniami pod okiem superwizora. 

Realizatorzy powinni posiadać duże umiejętności interpersonalne, rozumieć proces grupowy, charakteryzować się uważnością, otwartością i rozumieniem potrzeb dzieci. Podczas zajęć powinni czuwać nad przestrzeganiem przyjętych norm i zasad pracy, doceniać uczniów i dostrzegać ich mocne strony. 

W trakcie realizacji programu zalecana jest superwizja prowadzona przez trenerów Stowarzyszenia. Ma ona posłużyć zwróceniu uwagi na trudne sytuacje powstające podczas prowadzenia zajęć oraz ich wyjaśnieniu i wzmacnianiu prowadzących tak, żeby realizacja programu przynosiła pozytywne efekty i zadowolenie.

Nadzór nad realizacją programu

Długofalowy charakter programu wymaga ciągłej realizacji zajęć w danej klasie. Dla zapewnienia jednolitych oddziaływań wychowawczych korzystne jest objęcie programem jak największej liczby klas w szkole. Z tego względu istotna jest współpraca i zaangażowanie dyrektora szkoły oraz pedagoga szkolnego, który może wspierać i integrować realizację programu. Przeprowadzenie programu Spójrz inaczej w szkole wymaga oficjalnego zgłoszenia dyrekcji oraz ujęcia tych działań w planie pracy wychowawczej nauczyciela. 

Warunki lokalowe, sprzętowe, pomoce.

Zajęcia dla klas I-III mogą być prowadzone w klasach szkolnych, świetlicach itp. Podstawową „figurą” zajęć jest krąg, stąd potrzebne jest odpowiednie pomieszczenie. Do prowadzenia zajęć wykorzystywane są kserowane ilustracje pochodzące z podręcznika. Inne materiały to: bloki rysunkowe, kredki, szare arkusze papieru, taśma klejąca, klej, gazety.

Ewaluacja procesu
W latach 1993-2015 na podstawie informacji zebranych w ramach ewaluacji procesu dokonano 5 aktualizacji programu Spójrz inaczej. Były to m.in.: wprowadzenie bardziej atrakcyjnych i zrozumiałych dla dzieci form i metod prowadzenia zajęć oraz nowych ilustracji i rysunków, zmiana kolejności zajęć oraz bloków programowych, dodanie lub wymiana niektórych scenariuszy, udoskonalenie podręcznika (nowe ilustracje i rysunki, wskazówki metodyczne i materiały merytoryczne dla realizatorów) a także zmiany w przebiegu szkolenia – początkowo zmiany organizacyjne, które umożliwiły bardziej praktyczny charakter szkolenia, a ostatnio skrócenie szkolenia o 5 godz.

Ewaluacja wyników
M. Deptuła (1997)
Schemat badań: quasi-eksperymentalny z pięcioma pomiarami: 1/ pomiar w I klasie przed rozpoczęciem oddziaływań, 2/ pod koniec klasy II, 3/ pod koniec klasy III po zrealizowaniu programu, 4/ w IV klasie w rok po zakończeniu programu, 5/ w V klasie, dwa lata po zakończeniu programu

Techniki i narzędzia badawcze: technika „Plebiscyt życzliwości i niechęci” w wersji zakładającej ustosunkowanie się dzieci do wszystkich uczniów w danej klasie na skali 5-stopniowej. Analizowano zmiany w zakresie stosunku emocjonalnego rówieśników do dziecka (popularność w grupie) oraz stosunku emocjonalnego dziecka do rówieśników. Badano także opinie dzieci oraz opinie rodziców i nauczycieli realizujących zajęcia o programie za pomocą pytania otwartego. 

Wyniki ewaluacji wskazują, że w trzech klasach, które brały udział w zajęciach Spójrz inaczej między pierwszą i trzecią klasą, istotnie zmniejszył się odsetek dzieci odrzucanych przez rówieśników i izolowanych. W 2 klasach (spośród 3) nastąpiło istotne polepszenie stosunku emocjonalnego dzieci do swoich kolegów i koleżanek w klasie. Dzieci stały się bardziej tolerancyjne dla innych uczniów, ponieważ pozycja na skali popularności w klasie po trzech latach realizacji programu nie wiązała się z wynikami w nauce. 

K. Ostaszewski (2003)

Schemat badań: quasi-eksperymentalny z dwoma pomiarami: 1/ pomiar w I klasie, 2/ drugi pomiar w III klasie po zakończeniu programu, 

Wielkość grupy badanej: 10 klas w grupie eksperymentalnej (szkoły w Starachowicach w których realizowano program), 10 klas w grupie porównawczej (szkoły w Skarżysku-Kamiennej). W analizach podłużnych uwzględniono 313 uczniów (128 z grupy eksperymentalnej i 185 z porównawczej). 

Techniki i narzędzia badawcze: (1) obserwacja zachowań uczniów prowadzona przez nauczycieli (karta obserwacji zachowań ucznia), (2) socjometria oparta na pozytywnych wyborach, pytanie: „z kim chciałbyś siedzieć w jednej ławce?”, (3) technika projekcyjna „narysuj i napisz”

Obserwacje nauczycieli-realizatorów wykazały lepsze przystosowanie dzieci uczestniczących w programie do wymagań szkolnych, większą otwartość  uczniów i gotowość do współpracy z kolegami/koleżankami oraz korzystną tendencje (zmniejszanie się) częstości zachowań problemowych w klasie (bójki, skarżenie itp.), jednak te zmiany nie przekroczyły progu istotności statystycznej. Na podstawie techniki socjometrii nie stwierdzono znaczących różnic w zakresie popularności dzieci w grupie. 

Na podstawie wyników techniki projekcyjnej „narysuj i napisz” u uczestników programu stwierdzono korzystne zmiany w wiedzy dotyczącej zachowań służących zdrowiu. W „obrazie zdrowia” spostrzeganego przez dzieci – uczestników programu więcej było elementów zgodnych ze wskazaniami współczesnej promocji zdrowia, np. związanych z odżywianiem się, aktywnością ruchową i sportową, a mniej przyjmowania lekarstw i opieki lekarskiej, która tradycyjnie wiąże się z utratą lub pogorszeniem zdrowia. Program wpłynął również na poszerzenie wiedzy o substancjach chemicznych mogących stanowić zagrożenie dla zdrowia.  

Misiuk, (2015)
Schemat badań: quasi-eksperymentalny. Porównywano zmiany zachodzące u 4 grup dzieci: 1. grupa uczestniczyła w zajęciach wg programu Spójrz inaczej i jednocześnie w zajęciach prowadzonych metodą projektów badawczych Badam, poznaję, doświadczam (MPSI), 2. grupa uczestniczyła w zajęciach wg programu Spójrz inaczej (SI), 3. grupa uczestniczyła tylko w zajęciach metodą projektów badawczych (MP), 4. nie miała żadnych dodatkowych wspólnych dla klasy zajęć (BDZ). Wykonano dwa pomiary. Pierwszy na początku klasy I, przed rozpoczęciem oddziaływań, i drugi – pod koniec klasy II po zakończeniu oddziaływań. 

Techniki i narzędzia badawcze: „Plebiscyt życzliwości i niechęci” w wersji dla małych dzieci badający stosunek emocjonalny dziecka do wszystkich koleżanek i kolegów w klasie. 

Wyniki uzyskanych badań wskazują, że dzieci uczestniczące w zajęciach prowadzonych na podstawie programu Spójrz inaczej zajmują bardziej korzystną pozycję w klasie szkolnej mierzoną „Plebiscytem życzliwości i niechęci”. Dzieci postrzegają siebie wzajemnie bardziej przychylnie, są do siebie bardziej przyjaźnie nastawione, co stwarza im lepsze możliwości rozwoju i trenowania własnych kompetencji. 

Źródło: Kołodziejczyk A., Spójrz Inaczej (w:) Rekomendowane programy profilaktyki uzależnień, Fundacja Praesterno, Warszawa, 2016

Stowarzyszenie Psychoprofilaktyki Spójrz Inaczej

Adres: 27-200 Starachowice, ul. Radomska 72

Telefon: 041/274-18-00; kom. 518-184-436

E-mail: spojrz_inaczej@adres.pl

Strona internetowa: www.spojrzinaczej.pl