Założenia

„Unplugged” jest programem profilaktycznym, który oparty jest na strategii Wszechstronnego Wpływu Społecznego (CSI). Podstawy teoretyczne wywodzą się z teorii uodparniania postaw McGuire, teorii uzasadnionego działania Ajzena i Fishbeina oraz teorii społecznego uczenia się Bandury. Teorie te opierają się na założeniu, że zachowanie człowieka determinowane jest przez wpływ takich czynników, jak: postawy, normy społeczne, modelowanie, presja grupy. W myśl tych teorii ludzie decydując się na określone zachowania kierują się subiektywnymi przekonaniami na temat tego, co myślą i w jaki sposób się zachowują inni członkowie grupy. Subiektywne przekonania o postawach innych ludzi nie odzwierciedlają stanu faktycznego i przybierają postać tzw. błędnych przekonań normatywnych. Według wyżej wymienionych teorii to, czy podjęte zostaną przez jednostkę zachowania prozdrowotne lub ryzykowne w dużej mierze zależy od tego, które z tych zachowań postrzegane są jako powszechne i akceptowane społecznie. Postrzeganie zachowań ryzykownych takich, jak np. używanie substancji psychoaktywnych, jako dominujących i akceptowanych społecznie sprzyja nasilaniu się tego rodzaju zachowań problemowych. Natomiast przekonanie o małym rozpowszechnieniu zachowań prozdrowotnych zniechęca jednostki do angażowania się w zachowania korzystne dla ich zdrowia.

Zależności te zostały potwierdzone w licznych badaniach dotyczących zachowań ryzykownych wśród dzieci i młodzieży i ujawniły wzrost używania zarówno legalnych, jak i nielegalnych substancji psychoaktywnych pod wpływem nacisku grupowego w środowisku rówieśniczym (Borsari i Carey, 2003). W okresie dojrzewania wpływ grupy rówieśniczej ma potężną siłę oddziaływania. Młodzi ludzie, dokonując wyborów w zakresie własnych zachowań mogą  kierować się błędnymi przekonaniami o tym, jakiego rodzaju normy panują w grupie i jakiego rodzaju zachowania są popularne wśród ich kolegów. Badania z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki wskazują, iż wśród młodzieży panuje powszechne przeświadczenie, że duża  liczba osób w ich wieku podejmuje różne zachowania ryzykowne, w tym eksperymentowanie z substancjami psychoaktywnymi, a używanie tego rodzaju środków jest coraz powszechniejszym zachowaniem w tej grupie wiekowej. Natomiast badania epidemiologiczne wskazują, iż w ostatnich latach obserwujemy tendencje stabilizujące lub spadek używania poszczególnych środków psychoaktywnych, z wyłączeniem używania marihuany.

Kształtowanie się tego rodzaju błędnych przekonań normatywnych wśród młodzieży oraz ich wpływ na angażowanie się w ryzykowne zachowania tłumaczy teoria uzasadnionego działania Ajzena i Fishbeina. Według tej teorii podejmowanie określonych zachowań, w tym używanie substancji psychoaktywnych, zależy od:

Autorzy teorii wskazują, iż ludzie niezależnie od wieku mają tendencję do podejmowania zachowań, o których sądzą, że są powszechne i akceptowane przez ważne dla nich osoby. Zachowania problemowe są na ogół bardziej widoczne i łatwiej zapamiętywane niż zachowania zgodne z obowiązującymi normami. W związku z tym może to powodować wśród młodzieży powstanie błędnego przekonania, że zachowania niekorzystne dla zdrowia (np. używanie narkotyków lub palenie papierosów) są bardziej powszechne w ich grupie wiekowej niż jest to w rzeczywistości oraz, że wśród ich rówieśników istnieje przyzwolenie na tego rodzaju zachowania. Przekaz ten jest następnie rozpowszechniany przez członków grupy, którzy funkcjonują jak „nosiciele fałszywych przekonań” (Perkins, 1997). Ukształtowane w ten sposób błędne przekonania o znacznym rozpowszechnieniu i akceptacji używania substancji psychoaktywnych przez nastolatków oraz wpływy społeczne zachęcające młodych ludzi do używania tych substancji odgrywają istotną rolę w inicjowaniu picia alkoholu, palenia papierosów czy eksperymentowania z narkotykami i sprzyjają sięganiu po te substancje.

Badacze tej problematyki (Botvin i wsp. 1995, Hansen i Graham 1991) wskazują, iż wpływy te można skutecznie osłabiać wyposażając młodych ludzi w konkretne umiejętności takie, jak: krytyczne myślenie, umiejętność odmawiania, podejmowania decyzji, radzenie sobie ze stresem, umiejętność komunikowania się (tzw. umiejętności życiowe) oraz korygując błędne przekonania normatywne. Jednoczesne dostarczanie młodzieży wiedzy o zdrowotnych i psychospołecznych konsekwencjach używania substancji psychoaktywnych jest dodatkowym czynnikiem chroniącym.

Wykorzystywane w „Unplugged” strategie działań profilaktycznych obejmują: rozwijanie umiejętności życiowych uczniów, korygowanie błędnych przekonań normatywnych (edukacja normatywna) oraz przekazywanie wiedzy o konsekwencjach używania substancji psychoaktywnych. Program uwzględnia także wiedzę o czynnikach chroniących młodzież przed okazjonalnym i problemowym używaniem środków psychoaktywnych oraz odwołuje się do wiedzy z psychologii rozwojowej, która konieczna jest w ustalaniu celów oddziaływań profilaktycznych adresowanych do młodzieży.