Program Spójrz inaczej dla klas 4-6 opiera się na założeniach psychoprofilaktyki (Sęk, 1991, Ostaszewski 2003). Koncepcja ta opiera się na założeniu, że u źródeł zaburzeń psychicznych i problemów związanych z zachowaniem są przede wszystkim deficyty umiejętności psychospołecznych, nierozwiązane kryzysy rozwojowe, niskie poczucie własnej wartości, trudne doświadczenia (np. odrzucenie rówieśnicze). Dlatego główne kierunki działań edukacyjnych programu Spójrz inaczej są nastawiane na wspieranie prawidłowego rozwoju psychospołecznego, rozwijanie umiejętności, które pomagają dzieciom w nawiązywaniu zdrowych relacji z rówieśnikami oraz w radzeniu sobie z trudnymi emocjami i sytuacjami życiowymi.
W związku z tym program jest nastawiony na:
- wspieranie dzieci w środowisku szkolnym, które w tym okresie rozwojowym staje się naturalnym miejscem rozwijania umiejętności psychospołecznych;
- psychoedukację nauczycieli, którzy są głównymi realizatorami programu, polegającą na wspieraniu rozwoju ich podstawowych umiejętności wychowawczych, uwrażliwianiu na potrzeby dzieci oraz na nauce odpowiednich sposobów kontaktowania się z dzieckiem.
Autorzy programu Spójrz inaczej odwołują się do wiedzy z psychologii rozwojowej dotyczącej prawidłowości rozwojowych dzieci w wieku 10-12 lat. Wiedza ta dostarcza argumentów wskazujących, że okres preadolescencji jest bardzo istotny dla rozwoju poczucia skuteczności w działaniu, odpowiedzialności, umiejętności współdziałania z innymi (Erikson 1959, Hurlock, 1985, Brzezińska (red), 2005).
W modelu rozwoju osobowości Erika H. Eriksona wiek szkolny, to okres intensywnego rozwoju społecznego, w którym dziecko rozwija w sobie pracowitość, produktywność oraz coraz częściej doprowadza do końca swoje zadania, osiągając zamierzony cel i czerpiąc z tego faktu przyjemność i zadowolenie. Wiele tez zadań wykonuje we współpracy z innymi osobami lub obok nich. Jest to źródłem różnych doświadczeń np. ponoszenia odpowiedzialności nie tylko za sukces ale i też za porażkę, które pełni ważną rolę w uczeniu się umiejętności społecznych. Zaniedbania wychowawcze w tym obszarze, znajdujące swój wyraz w braku pozytywnych informacji zwrotnych skierowanych do dziecka ze strony dorosłych, na tym etapie rozwoju wpływają negatywnie na jego samoocenę, są przyczyną poczucia rozgoryczenia i rezygnacji z podejmowania nowych zadań. Ponadto program odwołuje się do: Modelu podnoszenia kompetencji (R. Weissberg, M. Caplan i wsp. 1991), Teorii racjonalnego działania (Ajzen, Fishbein, 1986) oraz Teorii zachowań problemowych (Jessor, 1987).
Zgodnie z tymi teoriami program jest nastawiony na :
- minimalizowanie negatywnego wpływu takich indywidualnych czynników ryzyka jak: deficyty umiejętności psychospołecznych (np. współpracy z innymi dziećmi, wspólnej zabawy, braku umiejętności kierowania swoimi emocjami, rozpoznawania emocji innych ludzi, rozwiązywania konfliktów), niskie poczucie własnej wartości, niska pozycja w grupie rówieśniczej, odrzucenie przez rówieśników, niepowodzenia szkolne, zachowania agresywne lub destrukcyjne w klasie, pozytywne oczekiwania wobec działania alkoholu, nikotyny, narkotyków i leków, wczesny wiek inicjacji alkoholowej i nikotynowej, negatywne wpływy przekazów medialnych i reklam;
- wzmacnianie działania takich indywidualnych czynników chroniących jak: umiejętności psychospołeczne (radzenia sobie z trudnymi emocjami, konstruktywnego porozumiewania się, rozwiązywania konfliktów, budowania pozytywnego obrazu siebie itd.) i odpierania presji rówieśniczej, zdrowe reguły funkcjonowania w klasie/grupie rówieśniczej, oraz szkolnych czynników chroniących takich jak: umiejętności wychowawcze nauczycieli (np. umiejętności kierowania klasą, umiejętności rozpoznawania potrzeb dzieci, wspierania w trudnych sytuacjach itd.) oraz pozytywny klimat klasy szkolnej i całej szkoły.
Bibliografia:
Ajzen I.,Fishbein M., Understanding attitudes and predicting social behavior, Englewood Cliffs, NJ, Prentice-Hall 1980.
Brzezińska A. I., Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005.
Deptuła M., Odrzucenie rówieśnicze. Profilaktyka i terapia, PWN, rozdz. 6.1.7, Warszawa 2013.
Erikson E., Dopełniony cykl życia, Rebis, Poznań 2002.
Hawkins D., Graham J., Maguin E., Abbott R., Hill K., Catalano R., Exploring the effects of age of alcohol use initiation and psychosocial risk factors on subsequent alcohol misuse, „Journal of Studies on Alcohol”, 58, 280–290, 1997.
Hurlock E., Rozwój dziecka, PWN, Warszawa 1985.
Jessor R., Problem-behavior theory, psychosocial development and adolescent problem drinking, “British Journal of Addiction”, 82, 331-342, 1987.
Ostaszewski K., Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003
Sęk H., Psychologiczna prewencja jako obszar badań i zastosowań,(w:) Sęk H. (red.) Zagadnienia psychologii prewencji, UAM, Poznań 1991
Weissberg, R., Caplan, M., & Harwood, R., Promoting competent young people in competence-enhancing environments; A system based perspective on primary prevention, “Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 59, 830-841, 1991.