Poprawa klimatu społecznego szkoły jest jedną ze skutecznych strategii profilaktycznych w okresie wczesnoszkolnym. Umożliwia bowiem kompensowanie wielu zagrożeń środowiskowych (rodzinnych, rówieśniczych) a także redukuje zagrożenia związane z nieprawidłowościami systemu szkolnego (np. nastawienie szkół na wyniki testów egzaminacyjnych, przemoc rówieśnicza, przeładowany program kształcenia itd.).
Klimat szkoły można w uproszczeniu przedstawić jako pozytywny lub negatywny. Klimat pozytywny charakteryzuje się dialogiem i współpracą, dobrymi relacjami nauczyciel-uczeń, poczuciem więzi, wsparcia i bezpieczeństwa w szkole. Klimat negatywny oznacza zwykle konfliktową atmosferę relacji wewnątrzszkolnych, przyzwolenie na przemoc, wzajemną niechęć uczniów i nauczycieli, co w rezultacie przekłada się na brak poczucia bezpieczeństwa uczniów. Pozytywny klimat szkoły jest istotnym czynnikiem wspierającym karierę szkolną dzieci i młodzieży, a także czynnikiem chroniącym przed zachowaniami ryzykownymi. Dobry klimat w szkole sprzyja adaptacji uczniów do wymagań i obowiązków szkolnych. Wiąże się on z lepszymi wynikami w nauce, wyższą motywacją do uczenia się, większym zaangażowaniem uczniów w pracę na lekcjach, wyższymi wskaźnikami frekwencji oraz mniejszymi wskaźnikami „wypadania” uczniów z systemu szkolnego.
Przykładami działań, które stosują ww. strategię, są programy rozwijania u nauczycieli kompetencji efektywnego kierowania klasą i rozwijania u uczniów umiejętności psychospołecznych. W ramach tych programów nauczyciele są uczeni m.in. jak udzielać informacji zwrotnej uczniowi i rodzicom, jak postępować z uczniami, którzy przeszkadzają na lekcjach, jak pracować ze słabymi uczniami lub odrzucanymi przez rówieśników itd.
Kluczowe składniki programów poprawy jakości edukacji szkolnej i klimatu szkoły
Dobre wyniki są związane z następującymi aspektami tych programów:
- wdrażane są na początku edukacji szkolnej (w pierwszej i drugiej klasie szkoły podstawowej),
- są oparte na współpracy nauczyciel-uczeń i aktywnym udziale uczniów,
- uczą nauczycieli, jak reagować na niewłaściwe zachowania uczniów (agresję, wagary, lekceważenie obowiązków szkolnych), wzmacniać i doceniać pożądane zachowania uczniów (zachowania prospołeczne, zaangażowanie w naukę itd.), formułować oczekiwania wobec uczniów i informacje zwrotne dotyczące spełniania lub niespełniania tych oczekiwań.
Antyskładniki programów poprawy jakości edukacji szkolnej i klimatu szkoły:
- opieranie szkolnych działań profilaktycznych na zewnętrznych instrumentach służących do kontrolowania zachowań uczniów, np. monitoringu wizyjnym,
- brak przygotowania młodych nauczycieli do efektywnego kierowaniem klasą szkolną (nauka na błędach własnych),
- wypalenie zawodowe nauczycieli,
- sterowanie karierą szkolną uczniów poprzez zachęcanie do rywalizacji o stopnie, nagrody i pozycję w szkole,
- brak wewnątrzszkolnego systemu reagowania nauczycieli na przejawy przemocy rówieśniczej i systematycznego znęcania się (bullyingu).