Syntetyczna informacja o programie
Nazwa programu: Spójrz Inaczej kl. IV-VI
- Grupa/grupy odbiorców programu
Uczniowie klas IV-VI szkoły podstawowej - Trenerzy programu – osoby uprawnione do szkolenia realizatorów
Trenerzy Stowarzyszenia Psychoprofilaktyki „Spójrz Inaczej w Starachowicach”
Lista trenerów - Wymagany czas trwania szkolenia przygotowującego do prowadzenia programu – dla realizatorów programu
55 godzin – 6 dni, w 2 częściach 4 dni+2 dni
Dopuszczalne modyfikacje
szkolenie w 3 częściach – 2 dni+ 2 dni +2 dni - Osoby przygotowane do prowadzenia programu – realizatorzy programu
| Nazwa grupy | Dokument potwierdzający |
| nauczyciele, wychowawcy, pedagodzy, psycholodzy oraz inne osoby z przygotowaniem pedagogicznym, pracujące z dziećmi w klasach IV-VI w szkołach lub innych placówkach opieki pozaszkolnej | Certyfikat realizatora Programu „Spójrz Inaczej” (lub – w latach wcześniejszych – zaświadczenie o ukończeniu szkolenia) wydany przez Stowarzyszenie Psychoprofilaktyki „Spójrz Inaczej” |
Dopuszczalne modyfikacje (odnoszące się do rozszerzania grupy realizatorów)
| Nazwa grupy | Dokument potwierdzający |
| osoby bez przygotowania pedagogicznego, pracujące z dziećmi w kl. IV-VI w szkołach lub innych placówkach opieki pozaszkolnej | Certyfikat realizatora Programu „Spójrz Inaczej” (lub – w latach wcześniejszych – zaświadczenie o ukończeniu szkolenia) wydany przez Stowarzyszenie Psychoprofilaktyki „Spójrz Inaczej” |
- Wymagany czas trwania programu
| Dzieci/Młodzież | Rodzice/Opiekunowie | Nauczyciele/Wychowawcy |
| 24-27 godz. lekcyjnych w zależności od klasy), zajęcia prowadzone systematycznie w ciągu całego roku szkolnego, z częstotliwością co 1-2 tygodnie | 2 spotkania około 1-godzinne z rodzicami – przed rozpoczęciem i na zakończenie realizacji programu | Nie dotyczy |
Dopuszczalne modyfikacjie
| Dzieci/Młodzież | Rodzice/Opiekunowie | Nauczyciele/Wychowawcy |
| Dopuszczalne jest łączenie dwóch tematów pod warunkiem, że w ciągu jednego dnia zajęcia nie trwają dłużej niż 2 godziny lekcyjne. Dopuszczamy w przypadkach nadzwyczajnych opuszczenie w ciągu roku szkolnego maksymalnie 2-3 zajęć, pod warunkiem, że opuszczanie tematów nie jest celowym działaniem wynikającym z postawy lub problemów osobistych prowadzącego zajęcia, a opuszczone tematy nie są z tego samego bloku tematycznego. | Nie dotyczy | Nie dotyczy |
Poziom rekomendacji
Program został oceniony jako spełniający standardy poziomu I
Grupa docelowa
Grupą docelową programu są uczniowie klas 4-6 szkoły podstawowej w wieku 10-13 lat
Cele programu
Celem ogólnym programu jest zapobieganie zachowaniom ryzykownym i destrukcyjnym w klasie szkolnej oraz problemom zdrowia psychicznego u dzieci w wieku 10-13 lat.
Cele szczegółowe programu:
- rozwijanie umiejętności psychospołecznych uczniów, w tym umiejętności rozpoznawania i nazywania uczuć, umiejętności radzenia sobie z negatywnymi emocjami, kształtowania pozytywnej samooceny i pozytywnego obrazu siebie,
- tworzenie warunków do rozwoju umysłu, empatii i zdolności przyjmowania perspektywy drugiego człowieka, które służą wspieraniu rozwoju umiejętności współpracy, umiejętności rozwiązywania problemów/konfliktów oraz umiejętności podejmowania samodzielnych decyzji,
- zachęcanie do zdrowego stylu życia poprzez zwiększenie wiedzy o własnym ciele, negatywnych wpływach społecznych, decyzjach prozdrowotnych, zagrożeniach i konsekwencjach związanych z używaniem substancji psychoaktywnych i leków.
Założenia
Program Spójrz inaczej dla klas 4-6 opiera się na założeniach psychoprofilaktyki (Sęk, 1991, Ostaszewski 2003). Koncepcja ta opiera się na założeniu, że u źródeł zaburzeń psychicznych i problemów związanych z zachowaniem są przede wszystkim deficyty umiejętności psychospołecznych, nierozwiązane kryzysy rozwojowe, niskie poczucie własnej wartości, trudne doświadczenia (np. odrzucenie rówieśnicze). Dlatego główne kierunki działań edukacyjnych programu Spójrz inaczej są nastawiane na wspieranie prawidłowego rozwoju psychospołecznego, rozwijanie umiejętności, które pomagają dzieciom w nawiązywaniu zdrowych relacji z rówieśnikami oraz w radzeniu sobie z trudnymi emocjami i sytuacjami życiowymi.
W związku z tym program jest nastawiony na:
- wspieranie dzieci w środowisku szkolnym, które w tym okresie rozwojowym staje się naturalnym miejscem rozwijania umiejętności psychospołecznych;
- psychoedukację nauczycieli, którzy są głównymi realizatorami programu, polegającą na wspieraniu rozwoju ich podstawowych umiejętności wychowawczych, uwrażliwianiu na potrzeby dzieci oraz na nauce odpowiednich sposobów kontaktowania się z dzieckiem.
Autorzy programu Spójrz inaczej odwołują się do wiedzy z psychologii rozwojowej dotyczącej prawidłowości rozwojowych dzieci w wieku 10-12 lat. Wiedza ta dostarcza argumentów wskazujących, że okres preadolescencji jest bardzo istotny dla rozwoju poczucia skuteczności w działaniu, odpowiedzialności, umiejętności współdziałania z innymi (Erikson 1959, Hurlock, 1985, Brzezińska (red), 2005).
W modelu rozwoju osobowości Erika H. Eriksona wiek szkolny, to okres intensywnego rozwoju społecznego, w którym dziecko rozwija w sobie pracowitość, produktywność oraz coraz częściej doprowadza do końca swoje zadania, osiągając zamierzony cel i czerpiąc z tego faktu przyjemność i zadowolenie. Wiele tez zadań wykonuje we współpracy z innymi osobami lub obok nich. Jest to źródłem różnych doświadczeń np. ponoszenia odpowiedzialności nie tylko za sukces ale i też za porażkę, które pełni ważną rolę w uczeniu się umiejętności społecznych. Zaniedbania wychowawcze w tym obszarze, znajdujące swój wyraz w braku pozytywnych informacji zwrotnych skierowanych do dziecka ze strony dorosłych, na tym etapie rozwoju wpływają negatywnie na jego samoocenę, są przyczyną poczucia rozgoryczenia i rezygnacji z podejmowania nowych zadań. Ponadto program odwołuje się do: Modelu podnoszenia kompetencji (R. Weissberg, M. Caplan i wsp. 1991), Teorii racjonalnego działania (Ajzen, Fishbein, 1986) oraz Teorii zachowań problemowych (Jessor, 1987).
Zgodnie z tymi teoriami program jest nastawiony na :
- minimalizowanie negatywnego wpływu takich indywidualnych czynników ryzyka jak: deficyty umiejętności psychospołecznych (np. współpracy z innymi dziećmi, wspólnej zabawy, braku umiejętności kierowania swoimi emocjami, rozpoznawania emocji innych ludzi, rozwiązywania konfliktów), niskie poczucie własnej wartości, niska pozycja w grupie rówieśniczej, odrzucenie przez rówieśników, niepowodzenia szkolne, zachowania agresywne lub destrukcyjne w klasie, pozytywne oczekiwania wobec działania alkoholu, nikotyny, narkotyków i leków, wczesny wiek inicjacji alkoholowej i nikotynowej, negatywne wpływy przekazów medialnych i reklam;
- wzmacnianie działania takich indywidualnych czynników chroniących jak: umiejętności psychospołeczne (radzenia sobie z trudnymi emocjami, konstruktywnego porozumiewania się, rozwiązywania konfliktów, budowania pozytywnego obrazu siebie itd.) i odpierania presji rówieśniczej, zdrowe reguły funkcjonowania w klasie/grupie rówieśniczej, oraz szkolnych czynników chroniących takich jak: umiejętności wychowawcze nauczycieli (np. umiejętności kierowania klasą, umiejętności rozpoznawania potrzeb dzieci, wspierania w trudnych sytuacjach itd.) oraz pozytywny klimat klasy szkolnej i całej szkoły.
Bibliografia:
Ajzen I.,Fishbein M., Understanding attitudes and predicting social behavior, Englewood Cliffs, NJ, Prentice-Hall 1980.
Brzezińska A. I., Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005.
Deptuła M., Odrzucenie rówieśnicze. Profilaktyka i terapia, PWN, rozdz. 6.1.7, Warszawa 2013.
Erikson E., Dopełniony cykl życia, Rebis, Poznań 2002.
Hawkins D., Graham J., Maguin E., Abbott R., Hill K., Catalano R., Exploring the effects of age of alcohol use initiation and psychosocial risk factors on subsequent alcohol misuse, „Journal of Studies on Alcohol”, 58, 280–290, 1997.
Hurlock E., Rozwój dziecka, PWN, Warszawa 1985.
Jessor R., Problem-behavior theory, psychosocial development and adolescent problem drinking, “British Journal of Addiction”, 82, 331-342, 1987.
Ostaszewski K., Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003
Sęk H., Psychologiczna prewencja jako obszar badań i zastosowań,(w:) Sęk H. (red.) Zagadnienia psychologii prewencji, UAM, Poznań 1991
Weissberg, R., Caplan, M., & Harwood, R., Promoting competent young people in competence-enhancing environments; A system based perspective on primary prevention, “Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 59, 830-841, 1991.
Opis programu
- Zajęcia programu Spójrz inaczej w klasach 4-6 są w założeniu kontynuacją zajęć prowadzonych w klasach 1-3. W IV klasie realizowanych jest 25 zajęć 45-minutowych, w V klasie – 26 zajęć, w VI – 28 zajęć. Realizator przeprowadza dwa spotkania z rodzicami. Pierwsze spotkanie odbywa się w trakcie roku szkolnego i drugie na zakończenie cyklu zajęć, które jest poświęcone efektom realizacji programu.
Program Spójrz inaczej obejmuje następujące zagadnienia tj:
- Postrzeganie siebie i rozumienie swoich uczuć:
- rozpoznawanie, nazywanie i akceptacja uczuć własnych oraz innych osób,
- rozumienie i wyrażanie uczuć pojawiających się w sytuacjach trudnych,
- uczenie się sposobów pozytywnego wpływania na swój nastrój oraz nastrój innych,
- radzenie sobie z trudnymi emocjami (strach, smutek, złość).
- Pozytywna samoocena:
- świadomość i poznawanie siebie,
- docenianie siebie i innych,
- radzenie sobie z negatywnym myśleniem.
- Świadomość zmian we własnym życiu:
- rozwój jako proces, indywidualne tempo zmian,
- plany na przyszłość i warunki ich realizacji,
- dorosłość i dojrzałość.
- Dziecko jako członek rodziny:
- rozumienie roli rodziny i swojej roli w rodzinie,
- wzajemna pomoc w rodzinie.
- Uczeń jako członek różnych grup
- klasa szkolna (wzajemny wpływ, pomaganie i otrzymywanie pomocy),
- przyjaźń i koleżeństwo,
- rodzina, rodzaje rodzin, znaczenie rodziny, moja rola w rodzinie,
- rozumienie innych,
- normy, reguły i zasady we wzajemnych kontaktach,
- współdziałanie i współpraca,
- wpływ grupy na jednostkę – namawianie i odmawianie.
- Podejmowanie decyzji:
- kryteria służące podejmowaniu decyzji,
- emocje towarzyszące podejmowaniu decyzji,
- rozważanie konsekwencji przy podejmowaniu decyzji,
- odpowiedzialność za własne decyzje,
- decyzje związane z ryzykiem,
- zmiana decyzji.
- Rozwiązywanie problemów i konfliktów:
- sposoby i strategie rozwiązywania problemów,
- sposoby rozwiązywania konfliktów.
- Sytuacje trudne w kontaktach z innymi:
- radzenie sobie ze złością, odrzuceniem, wstydem, dokuczaniem, skarżeniem,
- pomaganie osobom odrzuconym,
- namawianie i odmawianie,
- agresja i przemoc w szkole – sposoby zapobiegania i radzenia sobie z dokuczaniem.
- Dbanie o zdrowie:
- zdrowy i niezdrowy sposób życia,
- podejmowanie decyzji dotyczących zdrowia.
- Substancje psychoaktywne
- skutki używania nikotyny, alkoholu,
- mechanizm uzależnienia i współuzależnienia,
- przepisy dotyczące używania substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież,
- zasady używania leków,
- narkotyki: rodzaje, przyczyny oraz skutki używania,
- pomoc w sytuacjach problemów z używaniem,
- zachowania alternatywne.
- Reklama:
- mechanizmy reklamy,
- korzystanie z reklam.
Standardy realizacji
Wysokie standardy realizacji programu są zapewnione poprzez:
- System szkolenia realizatorów.
Osobami uprawnionymi do realizacji są wyłącznie osoby, które uczestniczyły w warsztatach przygotowujących do realizacji zajęć Spójrz inaczej, prowadzonych przez trenera rekomendowanego przez Stowarzyszenie Psychoprofilaktyki „Spójrz Inaczej” w Starachowicach i posiadają zaświadczenie o ich ukończeniu, wydane przez Stowarzyszenie (lub – przed rokiem 1997 – przez inną instytucję, jeśli szkolenie prowadził trener rekomendowany przez Stowarzyszenie).
Szkolenie przygotowujące do prowadzenia programu trwa 55 godz. dydaktycznych realizowanych w dwóch częściach (35 + 20). Pierwsza część szkolenia jest poświęcona podstawom prawidłowej komunikacji z dziećmi i młodzieżą, konstruktywnym sposobom rozwiązywania problemów w pracy z grupą oraz praktycznemu poznawaniu programu poprzez symulację zajęć w grupie i prowadzenie zajęć z uczniami pod okiem superwizora. Podczas drugiej części szkolenia przekazywana jest wiedza na temat substancji psychoaktywnych i profilaktyki uzależnień;
- Systematyczne wprowadzanie zmian do programu z uwzględnieniem wyników ewaluacji procesu;
- Odpowiednie materiały.
Wszystkie materiały do realizacji programu zawarte są w podręcznikach dla realizatorów. Podręcznik zawiera: opis programu – cele oraz treści, opis metod pracy z uczniami, przewodnik dla realizatora, scenariusze poszczególnych zajęć wraz z pomocami do prowadzenia zajęć – ilustracje, arkusze pracy – oraz wskazówkami metodycznymi i materiałami merytorycznymi dla realizatora.
- Możliwości upowszechnienia programu.
Stowarzyszenie ma 28 trenerów, którzy prowadzą szkolenia dla realizatorów programu Spójrz inaczej.
Dowody jakości programu
Ewaluacja procesu
Ewaluacja procesu jest okresowo powtarzana i realizowana od 1991 roku. Polegała ona na zbieraniu informacji o szkołach, w których program był realizowany dla klas 4-6, liczbie nauczycieli zaangażowanych w jego realizację oraz liczby uczniów objętych programem. Narzędziem do zbierania danych jest arkusz oceny programu wypełniany przez nauczyciela – realizatora programu. Informacje uzyskano od 190 realizatorów. W ciągu 25 lat trwania programu przeprowadzono 1 202 szkolenia, w których wzięło udział 15 150 nauczycieli-realizatorów programu w klasach IV-VI. Szacunkowe dane wskazują, że 33% realizatorów przeprowadziło z uczniami co najmniej jedną realizację programu w co najmniej jednej klasie. Przybliżona liczba klas objętych programem na przestrzeni 25 lat to 5 050 a szacunkowa liczba uczniów 101 000.
W latach 1991-2015 na podstawie informacji zebranych w ramach ewaluacji procesu i ewaluacji formatywnej dokonano 6 aktualizacji programu Spójrz inaczej w klasach IV-VI. Były to m.in.: poprawki w scenariuszach lekcji, zmiana w kolejności realizacji działów, dodanie nowych scenariuszy, wprowadzenie nowych rysunków i ilustracji, uzupełnienie podręcznika dla realizatorów o część dotyczącą prowadzenia zajęć, roli prowadzącego, rozwiązywania sytuacji trudnych w pracy z grupą, oraz zmian w programie szkolenia dla realizatorów,
Źródło: Kwestionariusz aplikacyjny Programu Spójrz Inaczej złożony do systemu rekomendacji (2015)
Więcej informacji na temat programu
Więcej informacji na temat programu można znaleźć w publikacjach:
- Herzberg M., Program Spójrz Inaczej a realizacja zadań życiowych wieku szkolnego, (w:) K. Okulicz-Kozaryn, K. Ostaszewski (red.), Promocja zdrowia psychicznego. Badania i działania w Polsce, Instytut Psychiatrii i Neurologii, s. 217-233, Warszawa 2008.
- Misiuk A., Zajęcia prowadzone w oparciu o program profilaktyczno – wychowawczy Spójrz inaczej jako sposób wspomagania rozwoju psychospołecznego dzieci, (w:) Aksman J., Douskova A., Gabzdyl J. (red.), Kompetencje, kształcenie, ewaluacja. W poszukiwaniu innowacyjnego modelu kształcenia i oceny kompetencji uczniów młodszych, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2015.
- Słyk M., Jak korzystam z programu Spójrz inaczej?, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, nr 1, s. 27-28, 2000
- Zimecka E., Scenariusze zajęć przeprowadzonych według programu profilaktyczno-wychowawczego Spójrz inaczej, „Życie Szkoły” nr 5, s. 339-343, 1999,
- http://www.ore.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=811&Itemid=1283
- Socha R., O programie Spójrz inaczej, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, nr 7, s. 19-21, 1995.
- Prezentacja programów profilaktycznych Cz. 1, Remedium nr 1, s. 22-23, 1996.
Dane kontaktowe
Stowarzyszenie Psychoprofilaktyki Spójrz Inaczej
Adres: 27-200 Starachowice, ul. Radomska 72
Telefon: 041/274-18-00; kom. 518-184-436
E-mail: spojrz_inaczej@adres.pl
Strona internetowa: www.spojrzinaczej.pl