Program profilaktyczny lub promocji zdrowia psychicznego może uzyskac ocenę na jednym z trzech poziomów, w zależności od stopnia spełnienia standardów jakości:
Poziom I – PROGRAM OBIECUJĄCY
PROGRAM OBIECUJĄCY to taki, którego pozytywny wpływ na zachowania lub zdrowie psychiczne odbiorców nie został potwierdzony w poprawnych metodologicznie badaniach prowadzonych na terenie kraju. Jednak program uzyskał minimum punktowe określone w procedurach rekomendacji. Fakt uzyskania minimum punktowego oraz spełnienie wymienionych poniżej standardów pozwala przypuszczać, że program może przynosić oczekiwane pozytywne efekty.
Program spełnia niżej wymienione warunki:
- posiada poprawną ewaluację procesu,
- opiera się na uznanych koncepcjach teoretycznych odnoszących się do problematyki zachowań problemowych,
- wykorzystuje skuteczne strategie profilaktyczne,
- jest skonstruowany zgodnie z zasadami logicznego modelu.
Poziom II – program DOBRA PRAKTYKA
DOBRA PRAKTYKA to program odpowiednio wysoko oceniony we wszystkich kategoriach przez niezależnych recenzentów. Jego ostateczny kształt powstał w wyniku starannie prowadzonej ewaluacji formatywnej lub też jest to program posiadający ewaluację wyników, jednak pewne mankamenty badań nie pozwalają recenzentom przyznać programowi oceny kwalifikującej go na poziom III.
Program spełnia niżej wymienione warunki:
- opiera się na uznanych koncepcjach teoretycznych odnoszących się do problematyki zachowań problemowych,
- wykorzystuje skuteczne strategie profilaktyczne,
- jest skonstruowany zgodnie z zasadami logicznego modelu,
- legitymuje się ewaluacją procesu,
- legitymuje się ewaluacją formatywną służącą podniesieniu jakości programu,
- lub ewaluacją wyników, która dotyczyła zmian w zakresie czynników pośredniczących (celów szczegółowych), a nie samych zmian zachowania (celu głównego programu) lub była przeprowadzona bezpośrednio po zakończeniu oddziaływań, albo też nie spełnia innych standardów metodologicznych, co nie pozwala na przyznanie oceny na poziom III.
Poziom III – PROGRAM MODELOWY
PROGRAM MODELOWY musi uzyskać najwyższe oceny niezależnych recenzentów we wszystkich kategoriach i legitymować się – na podstawie poprawnych metodologicznie badań ewaluacyjnych – pozytywnym wpływem na zachowanie lub zdrowie psychiczne odbiorców.
Program spełnia niżej wymienione warunki:
- opiera się na uznanych koncepcjach teoretycznych odnoszących się do problematyki zachowań problemowych,
- wykorzystuje skuteczne strategie profilaktyczne,
- jest skonstruowany zgodnie z zasadami logicznego modelu,
- posiada ewaluację procesu umożliwiającą ocenę zgodności przebiegu realizacji programu z założeniami,
- legitymuje się poprawną metodologicznie ewaluacją wyników , przeprowadzoną w kraju i potwierdzającą skuteczność w zakresie pozytywnego wpływu na zachowanie problemowe,
- ewaluacja wyników uwzględnia efekty programu odroczone w czasie,
- ewaluacja wykazuje brak efektów jatrogennych.
W bazie znajdują się m.in. adaptowane programy zagraniczne, które miały potwierdzoną skuteczność w badaniach prowadzonych poza granicami Polski. Adaptacja programu nieuchronnie wiąże się z wprowadzaniem pewnych zmian w stosunku do oryginalnej wersji oraz z realizacją programu w nieco odmiennych, niż pierwotnie, warunkach kulturowych i społecznych. Dlatego konieczne jest potwierdzenie skuteczności adaptowanych programów także w Polsce, w badaniach prowadzonych w krajowej populacji.
Program „o potwierdzonej skuteczności” (evidence-based program) posiada efekty w postaci statystycznie i praktycznie znaczącej poprawy zdrowia, dobrostanu lub ograniczenia chorób, zaburzeń czy zachowań ryzykownych i związanych z tym problemów (Gottfredson i wsp., 2015: str. 894). Badania skuteczności, w których wykazano te efekty, powinny spełniać szereg właściwych dla nich standardów metodologicznych, które opisano m.in. w publikacjach:
Europejskie standardy jakości w profilaktyce uzależnień od narkotyków. Podręcznik dla specjalistów profilaktyki uzależnień. Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2011 http://www.kbpn.gov.pl/portal?id=15&res_id=2819232
Gottfredson DC, Cook TD, Gardner FEM, Gorman-Smith D, Howe GW, … & Zafft KM. Standards of evidence for efficacy, effectiveness, and scale-up research in prevention science: Next generation. Prevention Science, 2015; 16(7): 893–926. DOI: 10.1007/s11121-015-0555-x