BEZPIECZNIEJ W DOROSŁOŚĆ

Program Bezpieczniej w dorosłość realizowany jest w ramach profilaktyki selektywnej i profilaktyki wskazującej.

W ramach profilaktyki selektywnej program adresowany jest do młodzieży w wieku 14-19 lat, charakteryzującej się: · obecnością czynników ryzyka (jednostkowych, rodzinnych, środowiskowych), zagrożona narkomanią z powodu ryzyka marginalizacji społecznej lub podejmowaniem innych zachowań ryzykownych oraz · młodzież w wieku 14–19 lat eksperymentująca z środkami odurzającymi, substancjami psychotropowymi lub nowymi substancjami psychoaktywnymi, okazjonalnie ich używając.

Do programu kwalifikowane są osoby, które spełniają co najmniej jedno spośród następujących kryteriów rekrutacyjnych: zachowania antysocjalne, orzeczony nadzór kuratorski, eksperymentowanie z narkotykami / dopalaczami / lekami w celach odurzania się, nadużywanie alkoholu, przynależność do patologicznej grupy rówieśniczej, ucieczki z domu, zachowania agresywne lub autodestrukcyjne, myśli lub próby samobójcze, dyskryminacja przez rówieśników lub odrzucenie w grupie rówieśniczej, podleganie przemocy w rodzinie, patogenne doświadczenia seksualne.

W ramach profilaktyki wskazującej program adresowany jest do młodzieży w wieku 14-19 lat, charakteryzującej się: · używaniem narkotyków lub nowych substancji psychoaktywnych w sposób okazjonalny lub problemowy oraz · zagrożonej rozwojem problemów wynikających z używania substancji psychoaktywnych, w związku z uwarunkowaniami biologicznymi, psychologicznymi czy społecznymi

W obu typach programów (profilaktyce selektywnej i wskazującej):

1/ obowiązują następujące kryteria wykluczenia: do programów nie są przyjmowane osoby z nasilonymi problemami emocjonalnymi typu depresyjnego lub stabilnymi tendencjami samobójczymi (są kierowane do specjalistycznych placówek psychoterapeutycznych lub psychiatrycznych) oraz osoby uzależnione od środków psychoaktywnych (są kierowane do poradni antynarkotykowych lub antyalkoholowych),

2/ pośrednią grupę docelową stanowią członkowie rodzin młodzieży uczestniczącej w programach oraz inni dorośli mający istotny wpływ na proces wychowania i opieki nad młodzieżą. Osoby te mogą skorzystać z poradnictwa indywidualnego oraz z udziału w 36 godzinnym programie warsztatowym Domowe Partnerstwo podnoszącym umiejętności wychowawcze.

Szkolenie pod nazwą Studium profilaktyki uzależnień (dawniej Studium Przeciwdziałania Młodzieżowej Patologii Społecznej):

1/ Szkolenie 220 godzin:

blok treningowy – 80 godzin, blok warsztatowy – 110 godzin, blok teoretyczny – wykłady i zajęcia seminaryjne – 30 godzin

2/ Staż w jednostce terenowej Fundacji – 60 godzin

Kryteria, które muszą spełniać osoby prowadzące program Bezpieczniej w dorosłość, które nie przeszły przez szkolenie Studium profilaktyki uzależnień.

Program został oceniony jako spełniający standardy poziomu I

PROGRAM OBIECUJĄCY

Program adresowany jest do młodzieży w wieku 13-19 lat, zagrożonej w sposób szczególny obecnością czynników ryzyka, związanych z używaniem narkotyków lub podejmowaniem innych zachowań ryzykownych. Do programu kwalifikowane są osoby, które spełniają co najmniej jedno spośród następujących kryteriów: zachowania antysocjalne, orzeczony nadzór kuratorski, eksperymentowanie z narkotykami/dopalaczami/lekami w celach odurzania się, nadużywanie alkoholu, przynależność do patologicznej grupy rówieśniczej, ucieczki z domu, zachowania agresywne lub autodestrukcyjne, myśli lub próby samobójcze, dyskryminacja przez rówieśników lub outsiderstwo w grupie rówieśniczej, podleganie przemocy w rodzinie, patogenne doświadczenia seksualne.  Do programu nie są przyjmowane osoby z nasilonymi problemami emocjonalnymi typu depresyjnego lub stabilnymi tendencjami samobójczymi oraz osoby uzależnione od środków psychoaktywnych.  Pośrednią grupę docelową stanowią członkowie rodzin młodzieży zagrożonej.

Głównym celem programu jest zwiększenie wśród młodzieży zagrożonej nieprzystosowaniem społecznym umiejętności zaspokajania potrzeb psychoemocjonalnych w sposób akceptowany społecznie i dzięki temu zmniejszenie poziomu zagrożenia patologią i wykluczeniem społecznym oraz zablokowanie intensywności doświadczeń ze środkami psychoaktywnymi.

Modelem wyjaśniającym dysfunkcjonalność części młodzieży jest koncepcja kryzysu tożsamości w wieku dojrzewania oparta na koncepcji rozwoju psychospołecznego Erika Eriksona (2004), natomiast punktem wyjścia idei powołania młodzieżowych grup profilaktycznych znaczenie pozytywnych doświadczeń socjalizacyjnych w dokonywaniu adaptacyjnych wyborów życiowych w tym okresie. W pracy psychokorekcyjnej wykorzystywane są m.in. strategie kształtowania umiejętności życiowych oraz alternatyw oparte na teorii zachowań problemowych (Jessor, 1987), strategia edukacji normatywnej wywodząca się z teorii uzasadnionego działania (Ajzen, Fishbein 1980), teoria przywiązania (Bowlby, 1973), strategie edukacji rówieśniczej i przekazu informacji oparte na teorii społecznego uczenia (Bandura, 2007).

Praca z rodzinami podopiecznych prowadzona jest równolegle. Koncentruje się ona na wywoływaniu zmian w relacjach wewnątrzrodzinnych z uwzględnieniem potrzeb dziecka. Tematem pracy jest rozwiązywanie problemu aktualnie prezentowanego przez rodzinę. Takie ujęcie zbliża koncepcję pracy z rodziną, wspomagającą proces profilaktyczny, do założeń szkoły strategicznej terapii rodzin (Watzlawick, Bavelas, Jackson, 1967). Wykorzystywana jest także strategia rozwoju umiejętności wychowawczych oparta na teorii społecznego uczenia (Bandura, 2007).

Okres dojrzewania to kryzysowy moment w życiu jednostki, który jest czasem intensywnych i gwałtownych zmian zachodzących na co najmniej trzech płaszczyznach. Zmiany biologiczne powodują konieczność podjęcia wyznaczonej przez naturę roli mężczyzny/kobiety i samookreślenia się w obrębie własnej płci. Zmiany na płaszczyźnie rodzinnej to konflikt między bronionym przez jednostkę statusem dziecka a zmieniającymi się oczekiwaniami bliskiego otoczenia społecznego pragnącego widzieć w jednostce „prawie dorosłego” lub odwrotnie – parcie jednostki do samodzielności blokowane przez otoczenie społeczne pragnące zachowania status quo. Ponadto w tym okresie występuje wyraźna tendencja zmniejszania się roli rodziny na rzecz rosnącego znaczenia grupy rówieśniczej. Płaszczyzna społeczna to konieczność nowego samookreślenia się w szerszym kontekście społecznym – zaadoptowania się w rzeczywistości nowej szkoły, zdefiniowania roli zawodowej w przybliżającej się dorosłości. 

Konsekwencją zmian zachodzących w opisanych wyżej obszarach jest nieuchronny kryzys tożsamości, konieczność odpowiedzenia sobie od początku na pytania skryptowe: „kim jestem?”, „kim są inni ludzie?”, „czym jest świat, który mnie otacza?” (Berne, 2007).
Odpowiedzią jednostki na utratę podstawowych wyznaczników konstytuujących jej dotychczasową egzystencję jest jeden z dwóch typów reakcji –  mobilizacja umożliwiająca podjęcie działań mających na celu przezwyciężenie stanu kryzysu albo destabilizacja emocjonalna, często dezintegracja i pojawienie się zaburzeń funkcjonowania. To, jak konkretna jednostka zareaguje na zmianę jej sytuacji w okresie dorastania i na ile poradzi sobie z kryzysem, zależy od jej „wyposażenia socjalizacyjnego”.  Kłopoty w osiągnięciu zdrowej adaptacji do nowych wymagań i przyjęcie postawy „bycia w zagrożeniu” są konsekwencją deficytu socjalizacyjnego. 
W kontekście powyższego wywodu przeciwdziałanie efektom kryzysu dojrzewania powinno polegać na:

Te działania realizowane są w trakcie spotkań grupowych. Uczestnictwo w procesie grupy psychokorekcyjnej prowadzi do zmian dających się zaklasyfikować do pięciu podstawowych obszarów:

W konsekwencji zainicjowany w grupie proces zmiany prowadzi do modyfikacji i intensyfikacji rozwojowej adaptacji społecznej uczestników programu. Rozwojowa adaptacja społeczna jest rozumiana jako nabywanie umiejętności zaspokajania ważnych potrzeb psychoemocjonalnych w sposób akceptowany społecznie. Taka umiejętność jest atrybutem (przez niektórych uważanym za definicyjny) zdrowia psychicznego (Jourard, 1978).

Bibliografia

Ajzen I., Fishbein M., Understanding Attitudes and Predicting Social Behaviour, Prentice Hall, Engelwood-Cliffs, 1980.
Bandura A., Teoria społecznego uczenia się, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Berne E., W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Bowlby J., Attachment and Loss, Vol.2. Separation, Basic Books, 1973.  
Erikson E.,  Tożsamość a cykl życia, Zysk i S-ka, Warszawa 2004.
Jessor R.,  Problem-behavior theory, psychosocial development and adolescent problem drinking., “British Journal of Addiction” 82, 1987. 
Jourard S. M., Wybrane definicje zdrowej osobowości, w: Jankowski K. (red.) Przełom w Psychologii, Czytelnik, Warszawa 1978.
Watzlawick P., Bavelas J. B., Jackson D. D. Pragmatics of Human Communication,
W.W. Norton & Co, 1967. 

Program Przeciwdziałania Młodzieżowej Patologii Społecznej jest realizowany w 8 Ośrodkach Profilaktyki Środowiskowej Fundacji Praesterno w Gdańsku, Bydgoszczy, Łodzi, Wrocławiu, Bielsku-Białej, Krakowie, Lublinie i Puławach. Program realizowany jest w cyklu roku szkolnego. 

Działania prowadzone są w psychokorekcyjnych grupach wsparcia. Grupa psychokorekcyjna spełnia funkcję istotnego środowiska społecznego, w którym młodzi ludzie uczą się zaspokajać potrzeby ważne dla prawidłowego rozwoju, takie jak bycia akceptowanym, przynależności, wpływania na rzeczywistość społeczną (rówieśniczą). Zmiana w zakresie przyjmowanych wartości polega na stopniowej internalizacji wspieranych norm rozwoju i samorealizacji, szacunku dla siebie i innych, prawa do zaspokajania własnych potrzeb, uwzględniania potrzeb innych, otwartości i szczerości w relacjach społecznych, bycia sobą, emocjonalności i ekspresji siebie. W grupie następuje także nabywanie nowych umiejętności umożliwiających bardziej efektywne funkcjonowanie społeczne. W wyniku relacji społecznych w grupie, opartych na nowych umiejętnościach i interpretowanych zgodnie z nowym systemem wartości, następuje ukształtowanie nowej, dojrzalszej tożsamości uczestników programu.

Fazy, przez które przechodzi grupa psychokorekcyjna –  integracyjna, pracy właściwej oraz rozstaniowa – są typowe dla grup psychoterapeutycznych. Faza pracy właściwej pozwala uczestnikom na ujawnienie i zmodyfikowanie relacji panujących w grupie oraz pracę nad indywidualnie zgłaszanymi problemami. Trzecia faza koncentruje się na pracy nad transferem do naturalnego środowiska podopiecznych umiejętności nabytych w trakcie zajęć.

Pozostałe formy pracy obejmują działania skierowane zarówno do podopiecznych jak i do ich rodzin – są to sesje indywidualne, zajęcia klubowe oraz poradnictwo rodzinne.

Grupy psychokorekcyjne rozpoczynają pracę we wrześniu/październiku i są prowadzone do czerwca – końca roku szkolnego. Część absolwentów programu bierze udział w letnim obozie psychoedukacyjnym umożliwiającym m. in. integrację młodzieży z różnych ośrodków Fundacji.

Współpracownicy Fundacji prowadzący program to osoby z wykształceniem psychologicznym lub pedagogicznym, absolwenci 210 godzinnego, rocznego szkolenia w ramach realizowanego przez Fundację Studium Przeciwdziałania Młodzieżowej Patologii Społecznej. Elementami Studium są trening interpersonalny, blok warsztatowy i blok wykładowy. Samodzielne prowadzenie grupy poprzedza uczestnictwo w co najmniej jednej grupie w roli kotrenera.

Zespoły realizatorów programu w poszczególnych ośrodkach uczestniczą w superwizji. Nadzór nad realizacją programu prowadzony jest przez zespół pracowników biura centralnego Fundacji.

Ewaluacja PPMPS prowadzona jest systematycznie w schemacie pretest – posttest, z wykorzystaniem kwestionariuszy – „Nieprzystosowanie społeczne” i „Doświadczenia”.

Wyniki wskazują, że oferta ośrodków Fundacji jest na ogół trafnie adresowana, a program jest skuteczny. Do programu trafiają osoby z wysokimi wskaźnikami nieprzystosowania. Na zakończenie obserwujemy u młodzieży istotną poprawę w zakresie funkcjonowania psychospołecznego. Dane z badań wskazują, że zapoczątkowany został proces korzystnych zmian w takich zakresach jak: zdolność i umiejętność precyzowania dążeń i celów życiowych, poczucie własnej wartości, sprawczość, zmniejszenie konfliktów w rodzinie, samokontrola, zmniejszenie poziomu depresyjności oraz poczucia wyobcowania społecznego i rówieśniczego. Intensywność zmian na powyższych skalach treściowych różni się w poszczególnych edycjach programu, generalnie uzyskiwane są  systematycznie lepsze rezultaty w badaniach posttestowych, choć nie zawsze różnica osiąga poziom istotności statystycznej. 
W przypadku substancji psychoaktywnych obserwowane zmiany polegają na zmniejszeniu intensywności ich używania w porównaniu z grupą kontrolną – wzrost picia piwa wśród absolwentów programu jest mniejszy niż w grupie kontrolnej. W odniesieniu do papierosów, wina i wódki różnica między post a pretestem jest nieistotna statystyczne. W poszczególnych edycjach programu rejestrowane jest na ogół zmniejszenie się odsetka osób mających kontakt z narkotykami.

Źródło: Kowalewicz T., Program Przeciwdziałania Młodzieżowej Patologii Społecznej (w:) Rekomendowane programy profilaktyki uzależnień, Fundacja Praesterno, Warszawa, 2016

Program Przeciwdziałania Młodzieżowej Patologii Społecznej (PPMPS) został opracowany przez Agencję Doradztwa Zawodowego „AD”; aktualnie jest realizowany przez Fundację Praesterno.  Program został zakwalifikowany do bazy EDDRA (Exchange on Drug Demand Reduction Action), która jest systemem informacyjnym i narzędziem gromadzenia danych na temat realizowanych w krajach Unii Europejskiej programów ograniczania popytu na narkotyki,  spełniających standardy dobrej jakości. 

Informacje na temat programu:

Fundacja Praesterno 
ul. Widok 22/30,  00-023 Warszawa
Tel. (22) 621 27 98, (22) 621 28 98; faks (22) 621 21 99 
www.praesterno.pl 
e-mail biuro@praesterno.pl 
Dane Ośrodków Profilaktyki Środowiskowej Fundacji Praesterno znajdują się na stronie www.praesterno.pl/oddzialy-terenowe.