ARCHIPELAG SKARBÓW

Dopuszczalne modyfikacje (odnoszące się do rozszerzania grupy realizatorów)

Dopuszczalne modyfikacje

Program został oceniony jako spełniający standardy poziomu II

DOBRA PRAKTYKA

Uczniowie klas II-III gimnazjum i ich rodzice oraz wychowawcy i nauczyciele.  

Celem  głównym programu jest zapobieganie różnym zachowaniom ryzykownym i problemom młodzieży.  

Cele szczegółowe

Program Archipelag Skarbów opiera się na modelu profilaktyki zintegrowanej, w którym przyjmuje się, że „treści programu muszą dotyczyć kluczowych rozwojowo tematów i uruchamiać głębokie, silne motywacje skłaniające do zgeneralizowanej zmiany postępowania” (Grzelak, 2009; ss. 322-362). Program odwołuje się do marzeń i pragnień młodych ludzi związanych ze szczęściem w miłości i życiu osobistym oraz realizacją życiowych pasji. Program jest ukierunkowany na osłabienie czynników ryzyka i wzmacnianie  działania czynników chroniących, które mają udokumentowany w badaniach związek z podejmowaniem przez młodzież zachowań problemowych (Grzelak i in. 2015). Wzmacniane czynniki chroniące to: więź z rodzicami, nauczycielami oraz innymi pozytywnymi dorosłymi oraz utożsamianie się z własnym system wartości (religijnym lub świeckim). Uczestniczenie w programie ma chronić młodzież przed negatywnym wpływem przebywania w środowisku osób, które sięgają po substancje psychoaktywne (alkohol i narkotyki). 

W programie wykorzystuje się następujące strategie profilaktyczne (Hansen, 1992; Kirby, 2002):

Program ma wzbudzić u młodzieży refleksję nad ważnymi wartościami oraz nad stylem życia. Służy temu nawiązanie dobrego kontaktu trenerów z młodzieżą, wykorzystanie w praktyce wiedzy na temat dynamiki pracy z dużą grupą młodzieży, zachęcanie uczestników programu do zachowań prozdrowotnych i wprowadzania konkretnych pozytywnych zmian w swoim postępowaniu.

Bibliografia:
Erikson, E. H., Dzieciństwo i społeczeństwo. Dom Wydawniczy Rebis, Poznań, 2000.
Grzelak, S., Profilaktyka ryzykownych zachowań seksualnych młodzieży. Aktualny stan badań na świecie i w Polsce. Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2009.
Grzelak, S. i in. Vademecum skutecznej profilaktyki problemów młodzieży. Przewodnik dla samorządowców i praktyków oparty na wynikach badań naukowych. Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2015.
Hansen W., School-Based Substance Abuce Prevention: A Review of the State of Art in Curriculum, 1980-1990. “Health Education Research” 7 (3), 1992, 403-430,
Hawkins D. J., Catalano R.F., Miller J.Y., Risk and Protective Factors for Alcohol and Other Drug Problems in Adolescence and Early Adulthood: Implications for Substance Abuse Prevention. “Psychological Bulletin”, 112 (1), 1992, 64-105.
Jessor R., Problem-Behavior Theory, Psychological Development, and Adolescent Problem Drinking. “British Journal of Addiction”, 82, 331-342, 1987
Kirby D.,  Effective Approaches to Reducing Adolescent unprotected Sex, Pregnancy and Child bearing, “The Journal of Sex Research” 39 (1), 2002, 51-57.
Myers D.G., Social Psychology. USA: McGraw-Hill, 1993.
Rosenstock I.M., Strecher V.J., Becker M.H.,  Social Learning Theory and the Health Belief Mode,  “Health Education Ouarterly”, 15(2), 175-183, 1998.
Schinke S.P., i in.,  Primary Prevention of Adolescent Pregnanc, “Social Work with Groups”, 4 (1-2), 121-135, 1981
Wilde G.J.S., Target Risk: Dealing with the Danger of Death, Disease and Damage in Everyday Decision,  PDE Publications, Toronto 1994.
Zurbriggen E. i in. (2007), Report of the APA Task Force on the Sexualization of Girls, „ American Psychological Association”, Washington  2007.

Program dla młodzieży jest realizowany w formie mityngów w dużych grupach (od 60 do 200 osób), trwających po 3,5 godziny każdy. 
Mityng 1 – poświęcony jest zagadnieniom dotyczącym  rozumienia siebie, własnych emocji i relacji z innymi osobami a także tematyce zagrożeń wieku dorastania – sięganiu po alkohol, narkotyki i dopalacze. 
Mityng 2 – poświęcony jest zagadnieniom związanym z seksualnością człowieka. Nastoletni uczestnicy programu są zachęcani do wstrzemięźliwości seksualnej aż do pełnoletności. 
Podczas realizacji programu są poruszane tematy związane z wywieraniem presji rówieśniczej i sposobami radzenia sobie z nią, zachowaniami agresywnymi i zachowaniach o uprzedmiotawiającym charakterze, zwłaszcza w relacjach chłopcy – dziewczęta.
Program kończy się Festiwalem Archipelagu Skarbów, który jest okazją do aktywnego udziału młodzieży w formułowaniu przekazu profilaktycznego adresowanego do ich rówieśników. Młodzież prezentuje swoje własne prace (prezentacje, wiersze, piosenki, rysunki) dotyczące podanych tematów profilaktycznych.

Metody zastosowane w programie to mini-wykłady ilustrowane prezentacjami multimedialnymi, ćwiczenia aktywizujące młodzież takie jak: dialog z przedstawicielami młodzieży, burza mózgów, fantazja sterowana, scenki odgrywane na forum, a ponadto świadectwa zdrowego stylu zycia przekazywane przez realizatorów i wolontariusz programu oraz nagrane świadectwa znanych ludzi).  Uczestnicy ćwiczeń i scenek są chwaleni przez realizatorów,  nagradzani brawami przez młodzież i otrzymują drobne nagrody. 
Realizacja programu obejmuje również przeprowadzenie 1,5 godzinnego spotkania z rodzicami. Rodzice są zapoznawani  z celami, założeniami i przebiegiem programu Archipelag Skarbów oraz  wybranymi wynikami badań, które pokazują chroniącą rolę rodziców i innych pozytywnych dorosłych w życiu ich własnych dzieci. 
Kolejnym elementem programu jest 1,5 godzinne szkolenie dla rady pedagogicznej, w trakcie którego nauczyciele są informowani o celach Archipelag Skarbów i przekazywanych w nich treściach. Ponadto prezentowane są wyniki badań dotyczące młodzieży i skutecznych strategii profilaktycznych, które mogą zostać wykorzystane w pracy wychowawczej.

Program może być poprzedzony badaniem ankietowym w klasach. Celem badania jest diagnoza problemów i pozytywnego potencjału młodzieży, która obejmuje pomiar wielu wskaźników związanych z postawami i zachowaniami młodzieży. Wyniki diagnozy są udostępniane szkołom w postaci raportu.  

Program jest realizowany przez 3-4 osobowy zespół trenerów, którzy posiadają certyfikat wydany przez Instytut Profilaktyki Zintegrowanej. Szkolenie trenerów programu Archipelag Skarbów trwa 200-250 godzin i kończy się egzaminem sprawdzającym wiedzę teoretyczną i praktyczną. Każdy trener programu musi się legitymować wiedzą na temat: zasad skutecznej komunikacji, profilaktyki problemów młodzieży oraz modelu profilaktyki zintegrowanej. Wymagane jest aby trenerzy uczestniczyli w spotkaniach superwizyjnych i brali udział corocznym 3-dniowym Ogólnopolskim Zjeździe Archipelagu Skarbów.

Do realizacji programu w szkole potrzebna jest sala/aula wyposażona w 2 mikrofony bezprzewodowe, nagłośnienie, rzutnik multimedialny, duży ekran oraz krzesła dla odbiorców programu. 

Realizacja programu w okresie epidemii COVID19

W okresie epidemii COVID – 19 dodatkowym celem programu jest wzrost sumienności przestrzegania zasad higieny i dystansowania się społecznego przez młodzież oraz odpowiedzialności społecznej młodzieży w zakresie przypominania obowiązujących zasad rówieśnikom i dorosłym.

W związku z wymogami sanitarnymi wynikającymi z epidemii COVID 19  w roku szkolnym 2020/2021 dopuszczona jest realizacja programu w grupach mniejszych niż 60 uczestników oraz realizacja spotkań w formie online (w szczególności spotkania dla rodziców i szkolenia dla rady pedagogicznej).

Decyzja o ostatecznej wielkości grupy uczestników oraz o tym które elementy programu będą realizowane online jest podejmowana wspólnie ze szkołą/gminą w zależności od sytuacji epidemicznej i innych warunków lokalnych (wielkość dostępnych pomieszczeń i możliwości ich wietrzenia, dostępność zasobów sprzętowych informatycznych umożlwiających działanie online itd.) .

Ewaluacja procesu

Badania dotyczące ewaluacji procesu są prowadzone systematycznie od roku 2006. Składają się one z kilku elementów: 
badań ankietowych przeprowadzonych wśród młodzieży, których celem jest ocena przydatności programu i jego poszczególnych części i poziomu zmotywowania do przyjęcia zdrowego stylu życia. 
informacji uzyskanych od pedagogów szkolnych, dotyczących oceny poszczególnych składowych programu tj. programu dla młodzieży, spotkania z rodzicami i szkolenia nauczycieli. 
wymiany informacji w grupie trenerów prowadzących daną edycję programu na temat jego przebiegu. 
Od września 2011 do czerwca 2015 odnotowano 630 edycji programu z udziałem ok. 75 600 uczniów. W roku szkolnym 2014/15 programem Archipelag Skarbów objęto ok. 30 000 uczniów z 253 szkół. Wyniki ewaluacji procesu wskazują, że program jest dobrze odbierany przez młodzież (średnia ocena programu na skali od 1 do 6 wynosiła 4,8) i przez pedagogów szkolnych ( średnia ocena – 5,5).

Ewaluacja wyników

Ewaluację wyników programu Archipelag Skarbów przeprowadzono w latach 2007-2008). Wzięło niej udział 1306 gimnazjalistów W badaniu zostały wykorzystane metody ilościowe zbierania danych. Przyjęty schemat badawczy obejmował: losowy dobór osób do grup, grupę kontrolną, procedurę double blind. Badanie składało się z trzech pomiarów: pretestu, posttestu przeprowadzonego w miesiąc po zakończeniu programu i posttestu, który miał miejsce po 6 miesiącach od zakończeniu programu.

Uzyskane wyniki wykazały korzystne zmiany (legitymujące się  istotnością statystyczną) m.in. w zakresie (Grzelak, 2009):  

Informacje na temat programu można znaleźć na stronach:

oraz w publikacji 

Instytut Profilaktyki Zintegrowanej
ul. Ogrodowa 8
05-230 Kobyłka
tel: 692-822-302
e-mail: biuro@ipzin.org
www.ipzin.org