Poziom rekomendacji
Program został oceniony jako spełniający standardy poziomu I
Grupa docelowa
Uczniowie szkół ponadpodstawowych w wieku 16-19 lat oraz ich rodzice i nauczyciele.
Cele programu
Celem głownym programu jest ograniczenie niekorzystnych następstw zdrowotnych, prokreacyjnych i społecznych związanych z używaniem i nadużywaniem substancji psychoaktywnych przez młodzież wchodzącą w dorosłe życie.
Cele szczegółowe programu:
- zwiększenie u uczestników programu umiejętności i postaw pomocnych w unikaniu używania substancji psychoaktywnych, zwłaszcza umiejętności spostrzegania zagrożeń i asertywnego stawiania granic,
- zwiększenie u uczestników programu wiedzy o konsekwencjach używania substancji psychoaktywnych dla życia rodzinnego i zdrowia prokreacyjnego, i w tym kontekście zmniejszenie wpływu mitów na temat dobroczynnego działania alkoholu na organizm kobiet w ciąży, które utrzymują się w świadomości społecznej.
Założenia
Program ma wzbudzić u młodzieży refleksję nad ważnymi dla nich wartościami. Jego oryginalnym założeniem jest otwarte i konsekwentne odwołanie się do najbardziej cenionej wartości w życiu ludzkim jaką jest miłość, a mniej do dotychczas stosowanych motywów w rodzaju zdrowia jako takiego lub wolności jako takiej. Zdrowie i wolność są tu rozumiane jako elementy sprzyjające odpowiedzialnej miłości oraz zdrowiu i prawidłowemu rozwojowi kolejnego pokolenia. Program ARS oparty jest na kombinacji składającej się z wiodących strategii profilaktycznych (klaryfikowania wartości, modyfikowania błędnych przekonań, rozwijania umiejętności życiowych, budowania więzi ze wspólnotą szkolną/ rodzinną) oraz przekazu istotnych informacji, czyli strategii uzupełniającej (informacyjnej) (Ostaszewski, 2016).
Opis programu
Metody pracy
Zajęcia programowe są prowadzone metodami aktywnymi. Rekomendowane techniki to: dyskusja grupowa, burza mózgów, drama, sondaż. treści edukacyjne sa przekazywane przez nauczyciela w formie mini-wykładów. Ponadto w programie jest wykorzystany fim edukacyjny pt. Wieczne dziecko oraz test AUDIT C.
Długość trwania programu
Optymalna realizacja programu wynosi 12 godzin lekcyjnych.
Treści programowe
Program jest podzielony tematycznie na trzy części.
- Część pierwsza – ARS VIVENDI – sztuka życia jest poświęcona zagadnieniom konsekwencji uzywania substancji psychoaktywnych dla zdrowia i życia
- Część druga ARS AMANDI – sztuka kochania jest poświęcona omówieniu konsekwencji stosowania substancji psychoaktywnych dla różnych aspektów miłości i związków intymnych kobiety i mężczyzny.
- Część trzecia ARS GENERANDI – sztuka rodzenia – dotyczy zagadnienia konsekwencji używania substancji psychoaktywnych da zdrowia prokreacyjnego i zdrowia potomstwa.
Materiały dydaktyczne
Pomoce dydaktyczne do realizacji programu to: podręcznik dla nauczyciela zawierający scenariusze zajęć, wskazówki metodyczne i materiały pomocnicze; broszura dla ucznia, ulotka dla rodziców, film Wieczne dziecko, plakat.
Standardy realizacji
Optymalna i polecana realizacja programu ARS przewiduje przeprowadzenie dwunastu zajęć lekcyjnych, trwających 45 minut każda. Ten wariant umożliwia pełne wykorzystanie merytoryczne zawartości programu.
Ze względu na ograniczone możliwości czasowe szkół, program dopuszcza różne warianty realizacyjne np. – trzy-sześć razy po dwie godziny lekcyjne w dowolnym układzie (np. cały dzień lub po dwie godziny w kolejne dni lub w trzech kolejnych tygodniach). W tych wariantach jednak nie można przeznaczyć mniej niż 6 godzin na realizację programu.
Podstawowym warunkiem realizacji jest przeszklony i wyposażony w materiały (podręcznik) nauczyciel. Zajęcia winny być prowadzone dla dziewcząt i chłopców jednocześnie. Zajęcia powinny być przeprowadzone w klasach szkolnych z tablicą, wskazana możliwość projekcji DVD/PP, jeśli będzie się korzystać z filmów edukacyjnych lub załączonej prezentacji. W programie wykorzystuje się zarówno podające metody (przekaz wiedzy przez nauczycieli) oraz metody aktywizujące uczniów (tj. rozmowy, projekty, praca w grupach).
Elementem realizacji programu jest stale monitorowane działań, zarówno na bieżąco przez koordynatorów szkolnych (nauczycieli) oraz okresowo poprzez powiatowych koordynatorów programu. Po ukończeniu każdej edycji programu przeprowadzana jest ewaluacja ilościowa i jakościowa, w celu zbierania aktualnych danych o zainteresowaniu programem, materiałach i jego ocenie.
Dowody jakości programu
Ewaluacja procesu powtarzana jest okresowo (przy każdej edycji programu). Narzędziami wykorzystywanymi są kwestionariusze ankiet. Badania te przeprowadza koordynator szkolny programu, w klasie na ostatnich lub po zajęciach. W ciągu trzech pierwszych edycji, program ARS został zrealizowany w 3311 szkołach ponadgimnazjalnych, czyli ok. 55% wszystkich szkół ponadgimnazjalnych w Polsce. Liczba uczniów uczestniczących w programie: 372 026 uczniów.
Program został wysoko oceniony zarówno przez młodzież, jak i szkolnych koordynatorów. Zaangażowanie uczniów podczas realizacji programu, jako bardzo dobre, oceniło blisko 45% szkolnych koordynatorów (dobre – prawie 33%, a świetne – 16% koordynatorów). Ponad 52% nauczycieli bardzo dobrze oceniała treści merytoryczne programu (18% – jako dobre, 24% – jako doskonałe). Uczniowie stwierdzili również, że dobrze (28,8%), bardzo dobrze (38,5%) lub celująco (18,6%) opanowali treści programowe i pogłębili swoją wiedzę (68%). Dla około 88% badanych, formy prowadzenia zajęć były ciekawe i mogli w nich aktywnie uczestniczyć (88%). Większość uczestników programu uważa, że jest on ważny oraz, że należy go proponować młodzieży szkół ponadgimnazjalnych (prawie 91%). Młodzież chciałaby, aby w przyszłości ich dzieci uczestniczyły w podobnych zajęciach (80%). Z ankiet wynika, iż uczniowie posiadają już znaczny zasób wiedzy w kwestii szkodliwego wpływu alkoholu, tytoniu i innych środków psychoaktywnych na płód (88%).
Ewaluację wyników zrealizowano w okresie wrzesień – listopad 2016 w niepełnym schemacie quasi-eksperymentalnym. Badanie ankietowe (metodą ankiety audytoryjnej) zrealizowano w dwóch falach. W pierwszej fali przeprowadzono ankiety pre-test w 10 klasach w grupie eksperymentalnej i w 10 klasach w grupie kontrolnej. W drugiej fali badania (po zakończeniu realizacji programu edukacyjnego w szkołach) zrealizowano ankiety post-test tylko w grupie eksperymentalnej. Przyjęto dodatkowe kryteria doboru szkół – typ szkoły, typ gminy (miasto, wieś), lokalizacja na terenie kraju.
Zgodność ze standardami etycznymi: warunki realizacji badania ankietowego w szkołach zapewniały respondentom anonimowość.
Wyniki badania wskazują, że uczniowie uczestniczący w programie podnieśli poziom swoich kompetencji w zakresie zachowań asertywnych, samodzielnego podejmowanie decyzji, uzasadniania oraz przewidywania skutków swoich wyborów.
Ewaluacja wykazała pozytywny wpływ udziału w programie na poziom wiedzy uczniów na temat szkodliwego wpływu substancji psychoaktywnych na budowanie relacji partnerskich, z perspektywą założenia rodziny oraz pełnienie ról rodzicielskich. Uzyskane wyniki wskazują ponadto, że funkcjonujące w społeczeństwie stereotypy kulturowe dotyczące korzystania z substancji psychoaktywnych są stosunkowo mocno osadzone w świadomości uczniów.
Więcej informacji na temat programu
Dane kontaktowe
Główny Inspektorat Sanitarny
ul. Targowa 65, 03-729 Warszawa
tel. 22 496 55 37
email: sekretaria.pz@gis.gov.pl