TRZY KOŁA

Poziom rekomendacji

Program został oceniony jako spełniający standardy II poziomu

DOBRA PRAKTYKA

Grupa docelowa

Uczniowie szkół podstawowych i I klas szkół ponadpodstawowych

Cele programu

  • wzmacnianie więzi społecznych pomiędzy nauczycielami i uczniami, szkołą i rodzicami, a także rozwijanie pozytywnych relacji społecznych między uczniami,
  • wzmacnianie zachowań prospołecznych uczniów, np. stawanie w obronie innych uczniów, udzielanie pomocy koleżeńskiej, powstrzymywanie rówieśników, którzy planują  zachowania niebezpieczne,  
  • wzmacnianie postaw i zachowań prozdrowotnych oraz zmniejszanie zapotrzebowania na zachowania antyzdrowotne, takie jak: picie alkoholu, palenie papierosów i inne zachowania ryzykowne dla zdrowia. 

Założenia

  • U podstaw programu Trzy Koła leży sześć założeń. Wynikają one z wieloletniego doświadczenia zawodowego Autorów oraz ugruntowanej wiedzy naukowej z zakresu psychologii społecznej, socjologii oraz profilaktyki zachowań ryzykownych i antyspołecznych.
  • Niezdrowy styl życia, problemy alkoholowe i narkotykowe, przemoc w codziennych kontaktach społecznych i zachowania antyspołeczne mają wczesne uwarunkowania rodzinne i społeczne (Paterson i wsp. 1989, Hawkins, Weis, 1985). Siła czynników ryzyka, presji społecznej i wewnętrznych impulsów skłaniająca do zachowań antyzdrowotnych i antyspołecznych jest bardzo duża, żeby ją skompensować lub przeważyć niezbędne jest jak najwcześniejsze kształtowanie postaw i wewnętrznych standardów przeciwnych tym niepożądanym tendencjom. Jest to przede wszystkim zadanie rodziców oraz szkoły.
  • Większość czynników ryzyka ma charakter narastający wraz z wiekiem młodzieży (picie, palenie, przedwczesny seks jako atrybuty dorosłości) (Jessor, Jessor, 1977).  Krótkotrwałe działania profilaktyczne w związku z kumulowaniem się zagrożeń mogą być nieskuteczne. Narastaniu i kumulowaniu się zagrożeń powinna odpowiadać systematyczność działań zapobiegawczych. 
  • Oddziaływania prowadzące do kształtowania pożądanych postaw zdrowotnych i społecznych dzieci i młodzieży powinny być integralną częścią programu wychowawczego pracy nauczyciela. Skuteczności profilaktyki nie służy treściowe oddzielanie problematyki wychowania od problemów picia, palenia, używania narkotyków, przemocy lub nietolerancji wobec odmienności społecznych lub kulturowych. Dbanie o siebie i swoje zdrowie oraz o szacunek wobec innych ludzi powinny być powiązane z systemem wartości i norm, dzięki czemu stają się bardziej odporne na załamanie w wyniku zewnętrznych nacisków i pokus (było to zgodne z założeniami reformy oświaty z lat 1990-tych i tzw. ścieżki międzyprzedmiotowej).  Jest to teza klasycznych teorii spójności poznawczej (Festinger, 1957) i teorii oddziaływań społecznych (Cialdini, 1994).
  • Wychowawca klasy ma dużo większą szansę na całościowe podejście do rozwoju ucznia, w tym do ochrony jego zdrowia psychicznego niż nauczyciel przedmiotu oraz niż realizator wąskich wyspecjalizowanych programów profilaktyki alkoholowej,  narkotykowej lub przemocowej. Relacja między codzienną pracą wychowawczą a programami specjalistycznymi nie jest konfliktowa. Wychowawca, korzysta jeśli trzeba z pomocy specjalistycznej, ale tylko on ma całościowy ogląd ucznia i w związku z tym  przede wszystkim wychowawca może czuwać nad harmonijnym rozwojem ucznia. W szkole to wychowawca ma szansę widzenia ucznia w całości a nie w „tematycznych fragmentach”.
  • Jednym z warunków skuteczności oddziaływań i czynnikiem chroniącym przed występowaniem zachowań ryzykownych i antyspołecznych, takich jak wagary, upijanie się, odurzanie się, wandalizm i przemoc są pozytywne więzi uczniów ze szkołą (Hawkins, Catalano, Miller, 1992), a także umiejętności wychowawcze i społeczne nauczycieli (Voisin i wsp., 2005)
  • Wzmacnianie więzi społecznych, wprowadzanie elementów profilaktyki i promocji zdrowia do rutynowej pracy nauczyciela jest zadaniem wymagającym szczególnej motywacji. Czynnikiem motywującym nauczycieli może być stwarzanie pola do inwencji twórczej. Dlatego program Trzy Koła pozostawia nauczycielowi swobodę w wyborze technik pracy wychowawczo-profilaktycznej i oferuje mu źródła inspiracji w postaci puli zasad, technik i pomysłów metodycznych. Z tej puli nauczyciel może swobodnie czerpać wzbogacając lub rozwijając zawarte tam pomysły.   
  • Źródła: „Vademecum skutecznej profilaktyki problemów młodzieży” Warszawa 2015 i „Jak wspierać młodzież w niestabilnym świecie” Warszawa 2023.

Opis programu

Program Trzy Koła wychowawczo-profilaktyczny jest autorską propozycją Fundacji Wychowawców i Młodzieży „Prom”, zgodnie z zawartą umową prawa do programu zostały przekazane Instytutowi Profilaktyki Zintegrowanej (IPZIN). Realizatorami są przeszkoleni wychowawcy klas szkolnych i opiekunowie innych grup w wieku szkolnym. Licencjonowani trenerzy  IPZIN szkolą wychowawców, wyszkoleni wychowawcy oddziaływują na uczniów, adresatów programu. Miarą efektów program są zmiany w zachowaniach i postawach uczniów.

Wychowawcy odbywają szkolenie w wymiarze 25 godzin, potem następuje etap wdrożenia  programu w szkole podczas którego trenerzy pozostają w kontakcie z uczestnikami szkolenia w wymiarze 5 godzin, następnie po około 4 miesiącach, drugie szkolenie w wymiarze 4 godzin. Uczestnicy kursu otrzymują materiały metodycznych wraz z autorskimi opracowaniami i pomocami do pracy uczniów. 

Treści programu

  • Klimat i więzi (Koło Zielone): rozwijanie współpracy, zasady komunikowania się, pomaganie innym, rozwijanie pozytywnych relacji między uczniami w klasie, praca nad wartościami, więzi międzypokoleniowe, rozwijanie kreatywności dzieci, pełnienie określonych ról w grupie, sposoby przekazywania pozytywnych informacji na temat innych osób i umiejętność przyjmowanie ich na własny temat. 
  • Sprawy i problemy (Koło Pomarańczowe): uczenie wyrażania uczuć własnych i rozpoznawanie uczuć innych, docieranie do problemów przeżywanych przez dzieci i młodzieży, rozwijanie różnych umiejętności życiowych, np. nawiązywania kontaktów, dobrych manier, rozwiązywanie konfliktów, działania na rzecz innych, wzmacniania poczucia własnej wartości, doceniania innych.
  • Zdrowie i zagrożenia (Koło Czerwone): wiedza o działaniu środków uzależniających (papierosy, alkohol, narkotyki, w tym dopalacze, uzależnienie od internetu, komórki itp.), negatywne wpływy społeczne, skuteczne odmawianie, formy agresji i przemocy, mechanizm powstawania agresji, sposoby radzenia sobie z agresją i jej eskalacją, zdrowe nawyki żywieniowe, ruch, unikania nieszczęśliwych wypadków, dbanie o bezpieczeństwo innych, ciekawe formy spędzania wolnego czasu).
  • Współpraca z rodzicami: aktywizowanie ich w czasie zebrań rodzicielskich, włączanie w życie szkoły, dzielenie się radościami z kontaktów z dziećmi, rozmowy o problemach wychowawczych.

Oto hasłowe tytuły 10 zajęć zalecanych na pierwsze 4 miesiące:

  • Praca nauczyciela nad własną postawą wobec uczniów
  • Pięć zasad, jak rozmawiać w grupie
  • Krąg i rundy wypowiedzi
  • Powiedz nam coś o sobie
  • Każdy daje swój wkład
  • Krąg naszych radości i smutków
  • Pomaganie
  • Zapobieganie konfliktom i godzenie się
  • Niebezpieczeństwa i wpływy społeczne (bingo biegane)
  • Animowanie rodziców do współpracy w profilaktyce

Na dalsze okresy pracy wychowawca tworzy plany według własnych preferencji i pomysłów korzystając z doświadczeń ze szkoleń oraz z budulca zawartego w zeszytach metodycznych.    

Metody

Trzy Koła są wplecione w rutynową pracę nauczyciela: lekcje i kwadranse wychowawcze, migawkowe kontakty na korytarzu, lekcje niektórych przedmiotów, wycieczki, imprezy, akcje klasowe i szkolne, spotkania z rodzicami. 

Zajęcia z uczniami nawiązują do doświadczeń uczniów, dostosowane są do ich wieku. Powadzone są w kręgu i w małych grupach, wykorzystują burze mózgów, odgrywania ról, rysunki, scenki komiksowe, gry, zajęcia ruchowe i inne techniki aktywizujące.

Standardy realizacji

Zapewnieniu dobrej jakości realizacji programu służą kursy szkoleniowe, materiały metodyczne  wysoko recenzowane przez profesorów psychologii, systematycznie prowadzona ewaluacja procesu, superwizje.

Szkolenia koordynuje Fundacja IPZIN. Trenerami są wyłącznie osoby, które posiadają odpowiednie kwalifikacje zawodowe oraz odbyły specjalistyczne szkolenie teoretyczne i praktyczne do prowadzenia szkoleń Trzech Kół, pracują w systemie superwizji i stale podnoszą swoje kwalifikacje, co jest corocznie poświadczane  certyfikatem wydanym przez ww. Fundację.

Kurs szkoleniowy, dwuetapowy, trwa 25 godzin dydaktycznych.  W jednej grupie uczestniczy 12-20 osób, zalecane jest by grupy były jednorodne pod względem poziomu wieku klas nauczania (I-III, IV-VI i VII-VIII).

Treść I etapu kursu to główne idee i zasady prowadzenia programu oraz 10 scenariuszy wymienionych w opisie programu Trzy Koła. Zajęcia przedstawiające te scenariusze prowadzone są w konwencji treningu psychologicznego. Nie mówi się o szkole i uczniach, uwaga koncentruje sie na „tu i teraz”, uczestnicy doświadczają na sobie, jak działają formy zajęć ocieplające klimat, zbliżające do siebie ludzi, ujawniające kreatywność.

Treść I etapu to również zapoznanie z szeregiem kolejnych, zwłaszcza trudniejszych scenariuszy, uczenie budowania planów dla własnych klas wg. modelu Trzech Kół na dalsze semestry. Dominującą formą w II etapie kursu są symulowane lekcje i mini wykłady, niektóre prowadzone przez uczestników.   

II etap kursu prowadzony jest po 3-4 miesiącach, gdy uczestnicy mają już doświadczenia z zastosowania poznanych na I etapie sposobów pracy. Treścią szkolenia jest to, jak radzić sobie z występującymi trudnościami, stanowi też okazję do wymiany  doświadczeń i dobrych praktyk

Zeszyty metodyczne dla uczestników kursów zawierają: opis celów i idei przewodnich oraz wskazówki ogólne, scenariusze zajęć, gry edukacyjne i różne inne formy metodyczne, łącznie 100 propozycji.  

Dowody jakości programu

Ewaluacja programu obejmowała sprawdzenie czy program Trzy Koła wywiera pożądany wpływ na:

  • szkolne więzi społeczne,
  • zachowania prospołeczne uczniów,
  • zachowania prozdrowotne, w tym powstrzymywanie się do picia alkoholu.

Ewaluacja przeprowadzono wśród uczniów szkół podstawowych z Tarnowa, Zielonki i Ząbek, których wychowawcy brali udział w kursie przygotowującym do programu Trzy Koła. Badania przeprowadzono w schemacie pretest-posttest z grupą porównawczą, posttest z półrocznym odroczeniem. Ankietą audytoryjną zbadano próbę ponad 1000 uczniów, a w analizie uwzględniono 890 uczniów, biorących udział w obydwu badaniach. Do pomiaru kluczowych trzech zmiennych (więzi społeczne w szkole, zachowania prospołeczne i antyspołeczne, zachowania prozdrowotne i anty-zdrowotne) wykorzystano kilka skal o wysokiej rzetelności oraz kilka pojedynczych pytań ankietowych. Do analizy wyników wykorzystano MANOVA – wielozmiennowaą analizę wariancji z powtarzanymi pomiarami.

Więzi społeczne w szkole

Wyniki badania wskazują, że program Trzy Koła wzmacnia niektóre wymiary społecznego funkcjonowania uczniów i tym samym sprzyja powstawaniu/ wzmacnianiu ewięzi społecznych. I tak, wyniki wskazują na pozytywny efekt programu w zakrsie tworzenia sytuacji wychowawczych umożliwiających uczniom współdziałanie. W grupie eksperymentalnej znacznie wzrosła częstość pracy w kręgu i w małych grupach, przy jednoczesnym braku zmian w tym zakresie w grupie porównawczej. Jednocześnie w grupie eksperymentalnej zwiększył się poziom akceptacji dla pracy zespołowej, podczas gdy w grupie porównawczej się nieco obniżył. 

W zakresie dwóch zmiennych związanych z tematyka więzi społecznych (doświadczanie akceptacji w szkole oraz klimat klasy) wyniki sugerują pozytywne efekty programu, ale zaobserwowane pozytywne zmiany były na granicy istotności statystycznej.

Zachowania prospołeczne i antyspołeczne

Pozytywny wynik programu wystąpił w zakresie częstości zachowań prospołecznych. W obu grupach zaznaczył się wprawdzie spadek takich zachowań w toku roku szkolnego, jednakże spadek ten okazał się znacząco mniejszy w grupie objętej programem niż w grupie porównawczej.

Nie stwierdzono wpływu programu na ograniczenie zachowań antyspołecznych, takich jak  bicie i dokuczanie ze strony kolegów i koleżanek szkolnych.

Zachowania prozdrowotne i anty-zdrowotne

Wyniki badań wskazują na pozytywny efekt w programu w zakresie ograniczenia zachowań anty-zdrowotnych w grupie uczniów objętych programem. Istotnie zmniejszyła się częstość zachowań „niezdrowych” (np. jedzenie chipsów, picie coli, jedzenie dużych ilości słodyczy, spędzanie czasu przed telewizorem, granie w agresywne gry komputerowe). Na poziomie bliskim istotności statystycznej zaznaczyło się również ograniczenie częstości picia alkoholu w grupie eksperymentalnej.

W zakresie pozostałych zmiennych opisujących zachowania anty-zdrowotne (palenie papierosów i podejmowanie innych zachowań ryzykownych) nie stwierdzono istotnych różnic między grupami.  Nie zaobserwowano również wpływu programu na zwiększenie lub zmniejszenie zachowań prozdrowotnych takich jak: picie mleka, soków, mycie zębów, czytanie dla przyjemności.

Więcej informacji na temat programu

Wolniewicz-Grzelak B.,  Grzelak J.,  Ocena skuteczności Projektu „Trzy Koła”, w : (red) Grzelak J., Sochocki M.,  Ewaluacja profilaktyki problemów dzieci i młodzieży, Pracownia Profilaktyki Problemowej, Warszawa 2001 

Strona internetowa fundacji: www.ipzin.org

Dane kontaktowe

Fundacja Instytut Profilaktyki Zintegrowanej

ul. Ogrodowa 8

05-230 Kobyłka k. Warszawy

Adres biura (korespondencyjny):

ul. Wysockiego 8, 03-371 Warszawa

tel: 692-822-302

mail: biuro@ipzin.org

Korespondencję prosimy o kierowanie na powyższy adres.

Biuro czynne w godzinach 9.00-13.00.

e-mail: biuro@ipzin.org